Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

Leon de Winter
A. Roland Holst, Deirdre en de zonen van Usnach
Op de rand van mijn ijzeren ledikant

Leon de Winter (1954) is schrijver en is betrokken bij de productie van speelfilms. Zijn laatste boek is Kaplan (net in een goedkope pocketeditie verschenen bij De Bezige Bij, f 10,-).
Deirdre en de zonen van Usnach verscheen voor het eerst in 1920 en is nu alleen nog maar in bibliotheken te verkrijgen.

Huilend zat ik op de rand van mijn bed. Buiten gierde een sombere herfstwind door de bomen. In de verte hoorde ik de pauwen klagen, gevangenen van het hertenkamp in het aangrenzende park. Het boekje trilde in mijn handen, mijn tranen werden opgezogen door het droge papier, van heel diep kwamen de snikken en ik wist zeker (dat herinner ik me: ik wist het verdomd zeker) dat dit verhaal helemaal te gek was.

Ik beken: ik herinner me nauwelijks iets van Deirdre en de zonen van Usnach. Het ging over een meisje en er waren broers die verliefd op haar waren, of zoiets. Het einde was tragisch en werd door mij ook als zodanig beleefd: een tomeloos verlangen naar liefde welde tijdens het lezen op in mijn borst; om alle meisjes op wie ik verliefd was - zo ongeveer alles op mijn school dat een beha droeg - schreide ik tranen vol weemoed en wanhoop en redeloze geilheid.

Leon de Winter, foto Gerrit Serné

Dat laatste werd niet door het boekje versterkt, meen ik me te herinneren. De liefde die in het boekje van Roland Holst (de auteur van Deirdre) met keltisch natuurgeweld werd neergezet was een liefde die boven de levenden uitsteeg, en zo'n liefde stoort zich niet aan zwetende lijven. Ik wist precies wat er aan de hand was daar in dat verre Keltenland, want ik voelde me net zoals de tragische helden van Roland Holst. ‘Ja ja ja!’ dacht ik de hele tijd, ‘zo gaat dat in het leven, zo onmogelijk is de liefde die

[p. 19]

wij voelen, zo hevig de pijn!’

Illustratie bij “Deirdre en de zonen van Usnach”, houtsnede van B. Esser (Koninklijke Bibliotheek, Den Haag)

Ik behoor nu iets te gaan zeggen over de stijl van het boekje, over de inhoud en de plaats van de novelle binnen het werk van Roland Holst, maar ik weet er geen bal meer van en ik heb geen zin om het te herlezen. Waarom moet ik het hier dan vermelden? Omdat ik toen, op m'n veertiende, voor de eerste keer zo verschrikkelijk gegrepen werd door het lezen van een boek dat ik nu nog steeds een enkele keer een boek opensla in de hoop die ouwe valse liefdeslulkoek van Roland Holst tegen te komen. Hij schijnt in zijn tijd elke rok die zijn pad kruiste aan de binnenkant bekeken te hebben (dat kon toen nog, de geile beer die zich als dichter vermomde), hij zoop tot 'ie er bij neerviel en hij at uitsluitend uit blik. Dit laatste komt als een teleurstelling, want een dichter als Roland H. hoort bijzondere gerechten te verteren, maar nee hij vrat uit blik. En schreef een boekje over een meisje dat Deirdre heette en verliefd was - geloof ik - op de zonen van Usnach of de zonen van Usnach waren verliefd op haar en het liep in ieder geval allemaal tragisch af.

Verdomd, ik herinner me dat ik op de rand van mijn ijzeren ledikant zat, het boekje dat ik had meegenomen uit de schoolbibliotheek lag op mijn schoot, beneden klonk het getetter van de televisie (ook dat nog: Willem Duys die toen nog Willem O Duys heette) en ik zat te janken omdat ik zo eenzaam en onbegrepen was en alleen in deze dichter, Adriaan Roland Holst, een zielsgenoot trof die net zo verlaten en geniaal was als ik.

De grote dichter was een zeer aardse man. Hij zoop, naaide, vrat conserven, deed een lief middagdutje en droomde over de verte, een land ergens ver weg waar hij naar verlangde. Dat verlangen naar de verte, dat brandde in mijn adolescentenziel. Want ik verlangde ook terwijl beneden Willem Duys in een vissekom zwom en buiten de pauwen door een dolle hond aan stukken werden gescheurd en in Parijs studenten de verbeelding aan de macht wilden hebben. Jezus, dat had die Roland Holst toch al lang gedaan?

■