Carel Peeters
Olivia door Olivia
Sluier na sluier werd van het leven afgelicht
Carel Peeters (1944) is criticus en redacteur van Vrij Nederland Boekenbijlage.
Olivia door Olivia is uitgegeven als Salamanderpocket (niet meer leverbaar); de Engelse paperback van Virago kost f 17,50.
Omslag van ‘Olivia door Olivia’
Toen ik Olivia door Olivia voor het eerst las wilde ik het na zo'n pagina of dertig wegleggen. Dit was mij wat al te geëxalteerd. Het amechtige gedweep van Olivia met Mlle Julie, het hoofd van de Franse kostschool voor jonge buitenlandse meisjes was me te bakvisachtig. Toen ik tot mijn geluk (halfhartig) doorlas werd me duidelijk waarom het boek zo geroemd wordt. Elisabeth de Roos, echtgenote van E. du Perron, vond het toen het in I949 verscheen ‘bijzonder mooi en ontroerend’, en ‘geschreven met de eenvoud en verfijning van iemand voor wie het hanteren van het genuanceerde woord een natuurlijke vorm van reageren is’. Olivia is het verhaal van een verliefdheid. De bewondering, het doelloze staren, de trillende handen, de wirwar van gevoelens zijn niet voor een jongen, maar voor Mlle Julie, met haar vriendin Mlle Clara hoofd van de school. Olivia's gevoelens worden nog aangewakkerd door de speciale interesse die Mlle Julie voor haar toont, een genegenheid met suggestieve erotische kanten.
Dorothy Bussy was een zuster van Lytton Strachey, de oneerbiedige biograaf van koningin Victoria en het middelpunt van de Bloomsbury Group. Afgezien van Olivia (haar enige literaire werk) is Bussy vooral bekend vanwege haar vriendschap met André Gide, wiens werk ze in het Engels vertaalde en met wie ze veel brieven wisselde die ook Zijn uitgegeven. In het eerste hoofdstuk van Olivia beschrijft Bussy de sfeer in de familie Strachey als schijnbaar verlicht, maar onmiskenbaar beheerst door gebrek aan menselijkheid en aan ruimte om gevoelens te uiten. De episode die ze in Olivia beschrijft is grotendeels autobiografisch; het eerste hoofdstuk verklaart dan ook het gemak waarmee ze voor Mlle Julie ontvlamt: zij is de eerste onafhankelijke vrouw die ze ver van huis ontmoet, bovendien een vrouw met het parfum van de grote wereld om zich heen, met vele vrienden in Parijs, intelligent, kunstzinnig en met een prikkelende smaak voor de jonge meisjes die ze onderwijst. Toen Dorothy Bussy Olivia in 1949 onder het pseudoniem Olivia publiceerde was ze drieëntachtig jaar. Een eerste versie van het verhaal had ze vijftien jaar eerder geschreven. De afstand tussen het schrijven en de episode die ze beschrijft is dus groot, het gaat om de tijd dat ze ongeveer zestien was. Deze afstand veroorzaakt wellicht de speciale charme van het verhaal, want het is zowel naïef, als lucide, alles wordt gezien alsof het op dat moment plaatsheeft. Het heeft de intensiteit van het moment, en de afstand van iemand die probeert iets van heel ver terug te roepen. Olivia gaat op in haar liefde en bewondering voor Mlle Julie en daarvan slaat iets over naar de lezer, zo dichtbij beschrijft Bussy de sensaties die Olivia ondergaat. De afstand in tijd lijkt te worden opgeheven. Lijkt, omdat de finesses van de emoties te fijnzinnig zijn om onder woorden gebracht te kunnen worden door een zestienjarige. Er blijft
een vreemde spanning tussen de naïveteit en de luciditeit. In het begin van het verhaal wordt al verteld hoe het afloopt, en toch moet alles nog beginnen. Het verhaal is geschreven met de zintuigen van iemand aan wie dagelijks iets van de wereld wordt onthuld; alsof ze in een wereld van mensen en gevoelens terecht is gekomen die ze niet kent: ‘Sluier na sluier werd van het leven afgelicht, om steeds meer sluiers en geheimzinnigheden zichtbaar te maken.’
Deze ontsluiering van de wereld zonder dat het geheim echt wordt onthuld veronderstelt een grote techniek. Wat er precies tussen Olivia en Mlle Julie voor gevoelens leven is wel duidelijk tegen het einde, maar genoemd worden ze niet. Niet uit pruderie, maar omdat Olivia er niet meer van weet dan ze weet. Er speelt zich buiten Olivia's gezichtsveld een drama af waarvan zij onwetend de aanleiding is. Mlle Julie is met haar vriendin Mlle Clara ooit de kostschool in de buurt van Parijs begonnen. Haar belangstelling voor Olivia is vanaf het begin een exclusieve, uitgedrukt in minieme attenties en blikken. Maar voor de bedlegerige Clara is die affectie duidelijk genoeg en een bron van jaloezie en ergernis. Olivia's bewondering en liefde voor Mlle Julie is van een schuldige onschuld: Mlle Julie geeft werelden te vermoeden, ze is mooi en belezen, ze kan ernstig en uitgelaten zijn, ze is iemand die veel heeft meegemaakt, maar die ook nog veel wil meemaken, ze heeft veel vrienden in Parijs die in de schaduw van haar fragmentarische verhalen blijven. Maar Mlle Julie weet zich te beheersen in haar gevoelens voor Olivia, zodat Olivia blijft hangen tussen hoop en vrees en dagelijks opnieuw met onzekere stukjes moet beginnen aan de legkaart van haar liefde. Terughouding, hooggespannen verwachtingen, opflakkerende intimiteit, noodzakelijke afstandelijkheid (waardoor Olivia weer denkt dat ze uit de gratie is) volgen elkaar op.
Olivia (Dorothy Bussy)
Olivia is een oud verhaal dat zich afspeelt in de historische omgeving van een exclusieve school voor deftige buitenlandse meisjes, gelegen in een bosrijke en idyllische omgeving. Dat is de buitenkant. Maar, zoals we gezien hebben, het gaat hier vooral om de suggestieve binnenkant.
■
Auteursrechtelijk beschermd