Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 10]

Joost Zwagerman
Bret Easton Ellis, Minder dan niks
Ach, iedereen heeft toch al een Ferrari

Joost Zwagerman (1963) is schrijver. Van hem verschenen de roman De houdgreep en de verhalenbundel Kroondomein. Onlangs verscheen zijn tweede dichtbundel: De ziekte van jij. Less than Zero verscheen vertaald als Minder dan niks bij uitgeverij Bert Bakker, f 22,90.

Een van de vervelendste films die ik dit jaar heb gezien is Less than Zero. De film vertelt het verhaal van drie jonge, mooie mensen, twee jongens en een meisje die alle drie een tijdje geleden de high school hebben voltooid. Ze leven aan de Amerikaanse westkust, hebben ouders die gescheiden en steenrijk zijn, en de decors waarin de drie zich bewegen zijn die van videoclips: eigentijds, poenig, gelikt, flashy. Clay, de ene jongen, heeft iets moois met het meisje, Blair, die in het verleden weer iets moois had met de andere jongen, Julian. Bovendien zijn Clay en Julian heel goede vrienden, ook al verschillen ze nogal van elkaar. Clay bijvoorbeeld is in de film een keurige, gladde maar ook nogal halfzachte verschijning, terwijl de donkerharige en punky Julian er veel sneller uitziet. Julian gebruikt coke en Clay niet. Blair gebruikt óók af en toe cocaïne, zeker als de druk van het fotomodel zijn wat al te groot wordt. Dat Blair af en toe snuift bevalt Clay helemaal niet, hoewel hij zich pas écht zorgen maakt om Julian, die door de drug naar de verdommenis dreigt te gaan. Julian zit namelijk in de problemen; hij krijgt z'n discotheek niet gefinancierd, zijn vader heeft de pest aan hem en voor de rest is alles ook eigenlijk nogal kut, vindt hij. Vandaar de cocaïne. Clay en Blair kunnen Julian niet meer redden; hij heeft hoe langer hoe meer geld nodig om te kunnen scoren, hij begeeft zich zelfs in de prostitutie om zijn coke-gebruik te kunnen bekostigen. Tegen het eind van de film slepen Clay en Blair de uitgevloerde, afgeleefde Julian bij z'n pooier vandaan en rijden ze gedrieën in de peperdure Ferrari naar betere oorden. Althans, dat is de bedoeling van Clay. Maar het is te laat: Julian sterft, in de Ferrari, zijn hoofd rustend op de schouder van Blair. Einde Film.

Een draak, een regelrechte draak! De Film Less than Zero is moralistisch, tuttig, zouteloos en vooral: vervelend. Het boek waarnaar de film is gemaakt is echter allesbehalve een draak. In de roman Less than Zero van de jonge schrijver Bret Easton Ellis is er zeker geen sprake van een good guy en een bad guy, welnee, iedereen in dat boek is even mat, ongeïnteresseerd, vlak en verwend. Het boek vertelt nauwelijks een verhaal, de lezer krijgt slechts fragmenten voorgeschoteld waarin ongeïnspireerde dialogen worden gevoerd door verwende L.A.-kids voor wie niks meer een kick kan zijn omdat ze alles al hebben beleefd. Seks? Da's een kwestie van routine, net als tandenpoetsen en de vuilniszak buiten zetten. Drugs? Ook niet echt spannend, meer een gewoonte. Wat wil je, als je vader succesvol Filmproducent is met een kast van een huis en een keurig doosje in de huiskamer waarin de cocaïne wordt bewaard... Het kopen van een gram speed is net zoiets als het aanschaffen van een pakje kauwgom of een nieuwe videorecorder: een peuleschil. Auto's, misschien? Ach, iedereen heeft toch al een Ferrari, dus daarmee maak je ook niet meer de blits.

Popster

In de wereld van Bret Easton Ellis' debuutroman Less than Zero heeft iedereen alles al en is er dus niets om naar te streven. Wie idealen heeft is een belachelijke hippie en wie denkt verliefd te zijn is een zacht ei. Less than Zero is een uitermate vervelende roman, zij het op een heel andere manier dan dat de Film het is. Waar de Film uitblinkt in mierzoete tienerromantiek en ranzig moralisme, is de roman door de opeenstapeling van ongeïnspireerd gesnuif, geneuk en gezwam over niks uitermate afmattend en ook zelfs schokkend, te meer daar, in tegenstelling tot in de film, niemand écht de vernieling in gaat en iedereen gewoon maar een beetje door blijft sukkelen. Less than Zero doet qua eentonigheid een beetje denken aan De avonden van Gerard Reve. Alleen is de hoofdpersoon in De avonden, Frits van Egters, een hele roman lang buitengewoon vervelend omdat er - in het Amsterdam van vlak na de oorlog - niets te beleven valt, terwijl de hoofdfiguur in Less than Zero, Clay, zich juist zo verveelt omdat hij met zijn negentien jaar alles al beleefd heeft. Vindt hij.

Het bijzondere van Less than Zero is niet dat het gaat over het eentonige leven van verwende krengen aan de westkust van Amerika, maar dat de stijl waarin het boek geschreven is net zo vervelend en leeg is als het verhaal dat verteld wordt. ‘Vorm en inhoud zijn één’ is een graag gebruikte slogan als het gaat om kunst en literatuur, maar voor Less than Zero gaat dit nu eens voor de volle honderd procent op.

Bret Easton Ellis, foto Ian Gittler

Joost Zwagerman, foto Klaas Koppe

In Amerika was de roman onmiddellijk na verschijning een enorm succes, Bret Easton Ellis verkreeg al gauw de status van een popster, hij verscheen er in tv-shows en in hippe tijdschriften en verdiende flink met zijn boek. Dat moet hem zijn bevallen want enige tijd geleden kwam zijn tweede roman uit. The Rules of Attraction, die in bijna niets verschilt van zijn debuut. Goed, de rijkeluiskinderen zijn verruild voor een kudde studenten, maar voor de rest gaat ook The Rules of Attraction over hoe

[p. 11]

er tegenwoordig wordt geneukt, gegokt, gedronken en gesnoven zonder ook maar een greintje vreugde. Het boek werd weggehoond door de Amerikaanse pers. Door zichzelf klakkeloos te herhalen maakte Ellis zich onsterfelijk belachelijk, vonden velen - en vond ik ook, vlak nadat ik zijn tweede boek had gelezen. Maar, denk ik inmiddels, met wat voor boek had Ellis eigenlijk wél op de proppen kunnen komen? Voor Bret Easton Ellis is de wereld blijkbaar wérkelijk net zo monotoon en saai en uitgekakt als hij in zijn boeken beschrijft. Ik denk dat Ellis jarenlang steeds hetzelfde boek zal schrijven, alleen zullen zijn romanpersonages telkens weer wat ouder zijn. Van alle zogenaamd eigentijdse romans die er vooral in Amerika verschijnen zijn de twee van Ellis de meest deprimerende die ik ken. Ze zijn leeg, hol en vlak - precies zoals hij vindt dat de wereld van anno nu is.

■