Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

Geerten Meijsing
Maurice Barrès, Le culte du moi
Heftige aandoeningen

Geerten Meijsing (1950), in wie inbegrepen Joyce & Co en Eefje Wijnberg, werkt op heden aan het complimentaire romandeel van Veranderlijk & wisselvallig.
Le culte du moi is verkrijgbaar als pocket van uitgeverij ‘10-18’, f 15,-.

Het valt me niet gemakkelijk te kiezen uit de vele adolescenten in de literatuur die voor mij belangrijk zijn geweest, in mijn adolescentie, en dat nog steeds zijn - waant niet elke schrijver zich een eeuwige jongeling? Of is het anders niet, bij het besef van zijn eigen verval, zijn streven zo'n jongeling eeuwig te laten leven in een boek dat op dezelfde onsterfelijkheid aanspraak wil maken?

Ik voel het bijna als verraad aan Oke van Bertil Malmberg (het eerste boek dat ik ooit las), aan het merkwaardige muzikale leven van de toonkunstenaar Joseph Berglinger, die net als zijn schepper Wilhelm Heinrich Wackenroder op vijfentwintigjarige leeftijd stierf, aan de Erwin uit Der Garten der Erkenntnis van Leopold Andrian, en diens vriend Andreas of de koopmanszoon van Hugo von Hofmannsthal, die allemaal niet veel ouder zijn geworden, als ik tenslotte, na gewetensonderzoek, uitkom bij de jongeling die mij op de leeftijd van mijn literaire vorming het eerst en het sterkst beïnvloed heeft.

Dat is de hoofdpersoon. Philippe, van Maurice Barrès (1862-1923) in Le culte du moi. Ik las het boek in de laatste jaren van de middelbare school, en het heeft mijn leven gestalte gegeven, misschien meer dan enig ander boek. (Nu ik mezelf toch aan een gewetensonderzoek onderwerp, moet ik bekennen dat Stephen Dedalus uit Stephen Hero van James Joyce in dezelfde tijd ook van vitale invloed was.) Destijds las ik het boek in de livre de poche-editie, nu ligt het in een witgebonden uitgave van Plon op het spreekwoordelijke nachtkastje. (Ik heb geen nachtkastje - ooit woonde ik in een huis dat uit armoede bijna geheel was ingericht met een arsenaal van verschillendsoortige nachtkastjes; nu kan ik geen nachtkastjes meer zien - en ik kan ook niet lezen in bed; maar ik bedoel dat het boek, dat niet zoals de meeste van mijn boeken op onbereikbare plaatsen in dozen is opgeslagen, en dat met me meereist in de bibliotheek die ik noodzakelijk voor mijn geestelijke inrichting acht - het staat dus gewoon in de kast - een livre de chevet is; zou ik alle boeken die voor die titel in aanmerking komen bij de hand willen hebben naast mijn bed, dan zou ik een nachtkastje ter grootte van een flinke kloostertafel nodig hebben.)

Boekomslag van ‘Le cutts du mol’

Ik heb het boek lang niet gelezen, maar twee zinnen eruit kan ik blind citeren:

‘EERSTE PRINCIPE: We zijn nooit zo gelukkig als op momenten van vervoering. TWEEDE PRINCIPE: Wat het plezier van de vervoering nog versterkt is de analyse daarvan.’

Wanneer ik het boek weer opensla, word ik aanstonds bevangen door dezelfde huivering van weleer. Ik kan het met geen ander boek vergelijken: deze curieuze mengeling van dromerige poëzie, vrijmoedig dandyisme en zelfverzekerde morele introspectie; niet echt een roman, ofschoon er wel een psychologische ontwikkeling in zit en de verworven inzichten op het eind verschillen van de argeloze uitgangshouding, ook geen duidelijk manifest - daarvoor nemen de beschrijvende gedeelten en de overdadige decors een te opvallende plaats in; misschien een kruising tussen een ideeënro-

[p. 5]

man (maar een roman zonder ideeën verdient die naam niet) en een Bildungsroman.

Geerten Meijsing, foto Frans Schellekens

Klooster

Het boek, waarvan de definitieve versie uit 1922 dateert, verscheen oorspronkelijk in drie delen. Sous l'oeil des barbares (1888). Un homme libre (1889) en Le jardin de Bérénice (1891), en het is het middelste deel, Un honune libre, dat mij het meest aansprak. Nadat in het eerste deel de gevoelens en hartstochten van de ontluikende Philippe zijn ontwaakt en gedefinieerd - gevoelens die hij jaloers wil beschermen tegen de vijandige ‘Barbaren’ die hem naar hun beeld willen vormen: ‘De Barbaren, dat is alles wat ik niet ben (...) Het Ik, dat is mijn enige waarheid!’ - ontwerpt hij in Un homme libre samen met zijn vriend Simon een programma om zijn persoonlijkheid te ontwikkelen. Daartoe trekken de gesprekspartners zich terug in een afgelegen huis om hun ziel te ontleden en volgens een kloosterachtige routine te leven. Ze mediteren in hun afzonderlijke kamers, wisselen onder het roken van sigaren hun bevindingen uit vanuit twee leunstoelen, en proberen hun ziel een strakke hygiëne op te leggen in de adoratie van het IK. (Later scheiden ze. Philippe vertrekt naar Italië, analyseert een verliefdheid, en keert terug om aan het actieve en politieke leven deel te nemen.) Het gedeelte in het klooster is mij het liefst, dit ‘instituut voor de ontwikkeling en het bezitten van al onze sentimentele faculteiten; dit hier is een werkplaats voor het enthousiasme. En laten we niet minder energiek dan de grote heiligen van het christendom dat deden de zonde uitbannen, de zonde die de lusteloosheid is, het grauwe, het gebrek aan opwinding, de zonde dat wil zeggen alles wat de liefde tegenspreekt.

De ideale mens moet het universum in zichzelf samenvatten; het is een liefdesprogramma dat ik wil verwezenlijken. Ik roep alle heftige aandoeningen op die de mensen kunnen bewegen; ik zal voor mijzelf verschijnen als de onophoudelijk wassende som van gewaarwordingen. Opdat ik word afgeleid van mijn steriliteit en in mijn trots gestreeld word, zal geen enkele opwinding mij onbekend blijven en ik zal mij door geen enkele laten vatsleggen.

Het is dan. Simon, dat wij, elkaar bij de hand nemend zoals een partizaan zijn paard en zijn geweer neemt, met trots kunnen zeggen; ik ben een vrij man.’

■