Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

Platvloers puritanisme

De ondraaglijke botheid van Renate Dorrestein: over de verfilming van Milan Kundera's roman De ondraaglijke lichtheid van het bestaan schrijft ze in Opzij van september. ‘Wat is er interessant aan een verhaal waarin een man zonder één dag te pauzeren neukt met iedereen die zijn pad kruist, zijn vrouw krankzinnig wordt van jaloezie en zijn minnares de natte droom van alle mannen is, namelijk een vrouw die het doet in hoerenondergoed en met een bolhoed op d'r kop, niet van zins vernedering af te wijzen maar die juist “trots en provocatief ten tonele voerde alsof ze zich vrijwillig en publiekelijk liet verkrachten”? Interessant? Een grotere hoeveelheid cliché-opvattingen over mannen en vrouwen is in de letteren nooit vertoond. Maar belangwekkend dat dit werk is qua gedachtengoed en politieke stellingname!’ Wie met platvloers feministisch puritanisme naar de film kijkt kan het niet anders dan ‘een misbaksel’ vinden. Dorrestein wil dat alles eenvoudig is. Elke glimp van een netkous is seksistisch, elke vrouw die (om welke voor haar niet te bevatten reden ook) treurig is kan niet anders dan door een beest van een man treurig zijn gemaakt, elke man die niet monogaam is moet een blauwbaard zijn. De ondraaglijke lichtheid van het bestaan is zo ‘interesssant’ omdat Kundera ver af staat van dit soort feministische botheid en oog heeft voor meer dan Dorrestein kan bevatten, zoals het bestaan van tegenstrijdige gevoelens: Sabina is een zelfbewuste vrouw die weet wat ze wil, die zich niet laat vernederen; ze wil van Thomas evenveel als hij van haar. Ze staan niet in een ongelijke positie tegenover elkaar. Theresa is jaloers, maar ze is zelf naar Thomas toegekomen. Haar gevoelens zitten vast aan haar land, ouders, provinciale opvoeding en aan Thomas. Sabina vertegenwoordigt de lichtheid van het bestaan, Theresa de zwaarte. Thomas is een denkende Don Juan die zich door allebei voelt aangetrokken en uiteindelijk voor het simpele leven op het platteland kiest met Theresa. Wie het over seksisme heeft met betrekking tot Kundera's boek en de film is een kleuter in het lezen en kijken. Die is blind voor nuances, wil alleen ongecompliceerde emoties, miskent menselijke drijfveren, en stelt er geen prijs op te willen weten waaruit de wereld bestaat. Dorrestein heeft het over ‘cliché-opvattingen’. Kundera heeft het niet over ‘opvattingen’ in verband met gevoelens, alleen met betrekking tot politieke mentaliteit en keuze. Dorrestein schijnt niet te zien dat een van de thema's in Kundera's roman het aandeel van de ‘kitsch’ in gevoelens is. Maar wat heeft zij wel gezien? Wat ze kan bevatten, en dat is kennelijk niet veel.

CP