Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

Nora Joyce
Vervolg van pagina 3

Nora met haar zoon Giorgio en dochter Lucia

in 1923 bij de familie Joyce tijdens hun verblijf in Londen. Ze kocht een paar in die tijd zeldzame suède schoenen waarvan de ene de volgende dag al scheurde. Nora nam haar zuster mee terug naar de winkel. ‘Mijn man is schrijver en als u ze niet ruilt laat ik het in de krant zetten,’ dreigde ze de winkelier en kreeg prompt een ander paar.

Soms vertonen de verhalen dezelfde lacunes. De anekdote over de door Pound gearrangeerde ontmoeting van Joyce en Eliot in 1920 in Parijs is van Wyndham Lewis afkomstig. Bij die gelegenheid overhandigde Eliot namens Pound een pakket aan Joyce waarvan hij het touwtje niet kon losknopen. Niemand had een mes. ‘Tenslotte lukte het ons om een nagelschaartje te produceren,’ citeert Ellmann Lewis' Blasting and Bombardiering en Maddox maakt ervan: ‘(...) tenslotte werd op een of andere manier een nagelschaartje gevonden (procured)’ en zo weten we nog steeds niet wie dat schaartje op zak had. Het is vreemd dat Maddox niet zegt dat een detail van het verhaal in de mist blijft gehuld. Het is een kleinigheid natuurlijk, maar dergelijke kleinigheden herinneren ons wel aan de grote beperkingen van de biografie in het algemeen. Het verhaal draait ook weer om Joyce en niet om Nora. De bewijzen van haar gevatheid zijn ook helaas beperkt tot de bekende verhalen: er waren blijkbaar weinig mensen in haar omgeving die ze noteerden of onthielden en bij die weinigen hoorden in elk geval Kay Boyle en Robert McAlmon, zoals blijkt uit hun prachtige Being Geniuses Together. Toch weet Maddox, door het accent dat ze legt, aan de uitdagend onafhankelijke Nora, de aantrekkelijke vrouw waarop mannen verliefd werden (Roberto Preziozo, Ottocaro Weiss) steeds een eigen gezicht te geven.

Aan elkaar gewaagd

Maddox brengt nog een belangrijke correctie aan op het boek van Ellmann, die wel is verweten dat hij te veel naar de versie van de begrijpelijk rancuneuze Stanislaus heeft geluisterd. Als reden van het plotselinge huwelijk van Nora en James in 1931 geeft Ellmann alleen dat Joyce zijn erfenis wilde regelen, wat niets verklaart over het gekozen tijdstip. In Ellmanns boek blijft de episode dan ook tamelijk duister. Maddox brengt het huwelijk in direct verband met het huwelijk van hun zoon Giorgio met de rijke Amerikaanse Helen Kastor: zij en haar familie wilden dat Helen zou trouwen met Joyce, en niet met iemand die, als ‘onecht kind’, geen recht had om die naam te dragen. Dat de sluwe Joyce tegemoet wilde komen aan de wensen van de invloedrijke Kastors is heel wat waarschijnlijker dan dat hij zich plotseling zorgen maakte over zijn erfenis.

Ze waren aan elkaar gewaagd, Nora en James Joyce. Ze waren in staat armoe te delen en wanneer de kans zich voordeed sprongen ze allebei even kwistig om met andermans geld. Allebei hielden ze van mooie kleren en van de opera, waarbij Joyce Nora's liefde voor Wagner niet deelde: hij vond Wagner obsceen. Het waren grillige ouders die hun kinderen verwenden en de problemen van die kinderen zo ver mogelijk van zich afhielden, vooral die van Lucia die al jong een ‘vreemde’ blik in haar ogen had en in 1982 in een inrichting in Engeland stierf. Hun humorloze zoon Giorgio, vader van Stephen, was als zanger mislukt en stierf in 1976 als gevorderd alcoholist. Dat Joyce zelf niet nog veel alcoholischer werd dan hij was, dankte hij waarschijnlijk aan Nora's afkeer van zijn drankzucht en haar talloze dreigementen dat ze hem zou verlaten.

Brenda Maddox geeft tenslotte een treffend beeld van het leven dat Nora in Zurich leidde na 1941, als ‘alleenstaande vrouw’, een tijdlang armoedig omdat in de oorlog geen geld uit Engeland overgemaakt werd; en ze geeft overtuigend inhoud aan Raar stelling dat het werk van Joyce niet voorstelbaar is zonder Nora's sinds 1909 vrijwel voortdurende aanwezigheid.

■