Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 9]

Een kinderlijk jochie van dertig
Veel gevoelens, geen introspectie in autobiografie van Michael Jackson

Moonwalk door Michael Jackson in samenwerking met Jacqueline Kennedy Onassis Vertaling Louis Du Moulin Uitgever: Centerhoek, 208 p., f 24,90

Jaap Boots

Michael Jackson met ET, foto genomen vóór de neusoperatie

James Brown, een van Michael Jacksons grootste voorbeelden

In 1962 trad The godfather of soul, de toen negenentwintigjarige James Brown met de befaamde Famous Flames op in het Apollo Theater in New York. De opname van dat optreden is een van de meest legendarische live-platen uit de soulgeschiedenis geworden, James Brown Live at the Apollo, Volume 1. Op die plaat staat onder andere de ballade Lost someone, een hartverscheurende song of need, waarin James Brown behoorlijk ‘uit zijn bol gaat’. Maar Lost someone is om meer dan een reden interessant. Tijdens een van de vele vocale improvisaties waaraan het nummer rijk is, geeft James Brown namelijk een heel treffende samenvatting van waar het bij soul om draait: Now I want you to know, I'm not singing this song only for myself now, I'm singing it for you too. And when I say something that make you feel good inside, when I say that little thing, I say that little pop that might sting you in your heart now, I wanna hear you scream. I wanna hear you say: AAAAAAUUUUWWW!!!. En na het instemmende ‘aaaauuuwwu’ van het publiek voegt Brown eraan toe: And I believe my work will be done. En zo is het. Pas als het hart geraakt is, is de soulman klaar met zijn werk.

Een van James Browns werktuigen om het publiek te raken was zijn ‘echtheid’. Hij gaf zich altijd met hart en ziel in zijn shows. Hij liet zich op zijn knieen vallen, kroop bijkans huilend over het podium, danste, zoals de Amerikanen zeggen, ‘his ass off’ en zong en schreeuwde of de duivel hem op de hielen zat. Niet voor niets kreeg hij de bijnaam the hardest working man in showbusiness. ‘Live, on stage, James Brown came up with his own four-dimensional conjugation of the verb ‘to be’, schrijft Gerri Hirshey in haar boek Nowhere to Run, the story of soul music. ‘He lived until he seemed nearly dead.’

In de jaren dat Brown regelmatig optrad in de Apollo werd hij vanuit de coulissen vaak gadegeslagen door een klein zesjarig jongetje dat deel uitmaakte van de toen nog volslagen onbekende teenybopperband The Jackson Five. Michael Jackson lette op iedere draai, elk pasje en elk gebaar van de meester. Hij zong elk liedje mee en zoog alle indrukken op als een spons met ogen.

In een interview dat Gerri Hirshey jaren later met Michael Jackson had, sprak deze uit wat hij zo bewonderde in James Brown. ‘I never dared speak to him, but I consider James Brown my greatest teacher. (...) The man gets out of himself. James Brown is magic.’ In zijn onlangs verschenen autobiografie Moonwalk bevestigt Jackson zijn schatplichtigheid aan James Brown. ‘Geen volgspot kon hem bijhouden als hij over het podium gleed. Je kon hem alleen maar in het volle licht zetten. Zo goed als hij wilde ik worden.’

Hij is een aardig eind in de richting gekomen, dat snotjochie uit Gary (Indiana). Inmiddels lijkt hij James Brown op alle fronten geevenaard of verbeterd te hebben. Hij kan arrangeren, produceren, songs schrijven en zingen en dansen als de beste. Zijn door Pepsi-Cola gesponsorde Bad-tournee bracht kortgeleden nog miljoenen op de been. Hij heeft ontelbare platen verkocht (alleen van Thriller, zijn vorige, al veertig miljoen - een wereldrecord), en - wat belangrijker is - hij heeft het gezicht van de zwarte popmuziek voor altijd veranderd door als een van de eersten blanke pop en rock met zwarte soul en funk te mengen, een kruisbestuiving die zo vruchtbaar is gebleken dat hij zich zonder twijfel tot de allergrootsten in de popmuziek mag rekenen.

Perfecte popmachine

En toch, en toch. Toch klopt er iets niet aan Michael Jackson. Zijn platen zijn net iets te glad. Zijn zang komt nooit helemaal uit zijn tenen. Zijn veelgeroemde manier van dansen blijft te vaak iets ingestudeerds houden. Zijn kreetjes, zijn zogenaamd erotische heupbewegingen, zijn vuurspuwende ogen, opgetrokken bovenlip en gebalde vuistjes te spijt, nooit lijkt hij zijn hele ziel in zijn werk te leggen. En dan hebben we het nog niet over zijn rare vleermuizengezicht gehad. Nee, hoe goed Jackson ook zijn best doet, te vaak blijft de indruk achter dat je naar een perfecte popmachine hebt gekeken en niet naar een soulman. Hij lijkt nooit helemaal ‘out of himself’ te komen, om zijn eigen woorden over James Brown te parafraseren. Als James Brown, zoals Hirshey schrijft, de vierdimensionale vervoeging van het werkwoord ‘zijn’ is, dan is Michael Jackson de vierdimensionale vervoeging van het werkwoord ‘lijken’. Alles wat hij doet is een suggestie, een doen alsof. En dat zie je. Hij doet agressief. Hij doet verdrietig. Hij doet sexy. Maar hij ís het bijna nooit. (Voorzover je in de popmuziek van ‘zijn’ kunt spreken, want het blijft natuurlijk altijd een act - maar je hebt goede en minder goede acteurs, ook in de popmuziek.) Bij Michael Jackson heeft het perfectionisme geleid tot bloedeloosheid, de soul is eruit.

Ook als ‘gewoon mens’ maakt Michael Jackson vaak een nogal wezenloze indruk, als van iemand van een andere planeet. (Liz Taylor, een van Michaels dikke vriendinnen, noemde hem ooit ‘E.T.’). Die indruk wordt nog versterkt door het feit dat Wacko Jacko zich zo weinig mogelijk in het openbaar laat zien en een teruggetrokken leven leidt op zijn zorgvuldig van de buitenwereld afgeschermde privé-landgoed Encino in Californië.

Toch heeft deze Howard Hughes van de popmuziek wel degelijk een ziel! Na lezing van zijn autobiografie moet geconstateerd worden dat hij over een bijzonder rijk gevoelsleven beschikt. Moonwalk gaat over bijna niets anders dan gevoelens. Michael vertelt openhartig hoe hij huilde tijdens de opname van She's out of my life omdat de tekst hem zo aangreep, hoe moeilijk het was zijn vader als manager te ontslaan, hoe hij stuntelde met een van zijn eerste vriendinnetjes, Tatum O'Neal (‘Ik zat toen aan tafel en ineens voelde ik die zachte uitgestoken hand die de mijne pakte. (...) Ze raakte me aan’,) en natuurlijk vertelt Michael uitgebreid over de golven van zijn supersterstatus, die hem ‘de eenzaamste mens ter wereld’ hebben gemaakt. Daarnaast maakt hij dankbaar van de gelegenheid gebruik om te vertellen hoeveel hij wel niet houdt van Diana Ross, Liz Taylor, Fred Astaire, Liza Minelli, zijn moeder, zijn broers en zusjes en zijn aap Bubbles. Neen, gevoelloos is Jackson zeker niet. Moonwalk is een en al gevoel. Je zou er bijna week van worden. Smullen dus, neem ik aan, voor de ware Michael Jackson-fans, die maar geen genoeg kunnen krijgen van alle non-informatie over hun held.

Voor de meer afstandelijke lezer valt er echter weinig te genieten aan Moonwalk. Wat mij betreft is het zelfs het slechtste boek dat ik in tijden in handen heb gehad. Het is slecht verteld (door Michael zelf), het is slecht geschreven (door - of all people - Jacqueline Kennedy-Onassis), het is slecht vertaald (haastklus van uitgeverij Centerhoek) en het is afschuwelijk vormgegeven. Moonwalk bestaat voor het merendeel uit oppervlakkige babbels, die geen antwoord geven op de brandende vragen die het fenomeen Jackson oproept. Je zou kunnen denken dat Michael Jackson ook niet de bedoeling had om meer dan een tipje van de sluier op te lichten, en dat Moonwalk slechts is uitgegeven om zijn zorgvuldig gecreëerde imago in stand te houden. Ik denk echter dat Michael Jackson zich in zijn autobiografie wel degelijk eerlijk en openhartig heeft uitgesproken, en dat het boek ondanks alle tekortkomingen eigenlijk een heel goed beeld van hem geeft. Een gevoelig, verlegen jochie van dertig die door zijn sterstatus en het daaruit voortvloeiende sociale isolement maar heel weinig introspectief vermogen heeft kunnen ontwikkelen. Vandaar al die oppervlakkigheid, waarschijnlijk. Moonwalk maakt op pijnlijke wijze duidelijk dat Jackson het stadium van de volwassenheid

Vervolg op pagina 12