Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 6]

Stilistisch trapezewerk en niet veel meer
Geposeerd achteloze columns van Jan Mulder

Diva in winschoten door Jan Mulder Uitgever: De Bezige Bij, 177 p., f 26,50

Diny Schouten

‘Hoe een uiteenzetting begint, heeft geen belang. Alles kan het gemak van het achteloze hebben als je wilt, je hoeft je nergens zorgen over te maken,’ schrijft Jan Mulder zelfverzekerd in de afdeling ‘Reportages’ in Diva in Winschoten. Zou het? Plaatsvervangende bezorgdheid overviel me bij het lezen van zijn nu als ‘verhalen’ gepresenteerde overpeinzingen uit de Volkskrant en De Tijd. Het is waar dat Mulder in de betrekkelijk losse conversatietoon van zijn columns ‘het gemak van het achteloze’ suggereert, maar de minutieuze en veelal zorgelijke beschouwing waaraan hij doorgaans de eigen belevenissen onderwerpt, zit dat streven overduidelijk in de weg. Wie het eigen ik zo hoogst gewichtig vindt, sleutelt nu eenmaal te veel aan zijn imago. Geposeerde achteloosheid is het resultaat, en de bewering van het tegendeel maakt een slechte indruk.

Ook de pretentieuze indeling van de bundel geeft reden tot ergernis. Een mager stukje over des schrijvers babyjaren en zes stukjes ‘waarin de auteur op zoek gaat naar zijn roots in de driehoek Winschoten - Bellingwolde - Blijham, waar het karakter van zijn latere werk (Deel III) werd bepaald’ worden met overmaat aan bombast betiteld als ‘Deel I, Proloog’ en ‘Deel II’ - het kost nog zes hele pagina's extra. Men hoopt ervan dat het de mallotige poging van de uitgever is tot upgrading van het genre boeken dat zich met schaar en lijmpot laat samenstellen, maar men vreest dat ook de auteur het een leuk ideetje vond. De uitgever afficheert Diva in Winschoten bovendien als ‘de kunstJanMulder’, een grapje dat ontleend is aan een in de bundel opgenomen column. Daarin maakt de schrijver zich druk over in andere branches dan hijzelf opererende naamgenoten. Hij maakt melding van een ‘tennisJanMulder’, nóg een voetbal-Jan Mulder, en een beeldend kunstenaar Jan Mulder. De columnschrijver bericht enigszins bedrukt hoe hij zijn identiteit dreigt te verliezen op een sjiek Goois partijtje, waar hij de naam van de beeldhouwer Jan Mulder van ieders lip meent te lezen. ‘De nacht valt over Bussum,’ schrijft Mulder gewond, ‘een zuchtje wind streelt mijn kraag. Ik huiver. Ik ben Jan Mulder, maar ben ik werkelijk Jan Mulder?’ Ontegenzeggelijk heeft zo'n stukje ‘iets met kunst’ te maken, maar toch begreep ik de suggestie op het buikbandje verkeerd door te menen dat Mulder voor Diva in Winschoten zijn culturele reportages bijeenzocht. Die veronderstelling bleek bij stukjes als ‘Over het vooroordeel van Nederlanders t.o.v. Belgen’ of ‘Het hoofd der caissières te Pécs’ moeilijk te handhaven. Blijft staan dat het verzoek om Mulders kolommen als kunst te willen beschouwen een beroep doet op meer coulantie dan waarover ik beschik. Dat achteloze en vanzelfsprekende ontbreekt nu juist, Mulders kunst is kunst omwille van de kunst, en wat zijn harde werken in veel gevallen oplevert, lijdt nogal aan gekunsteldheid.

Niet dat de schrijver het niet allemaal mooi heeft willen zeggen, of zeggen kan: hij poetst zijn zinnen tot ze glimmen. De geeuw van Jan Timman (beschreven als ‘we zagen een motregentje verschijnen, achter het gelaat van Jan Timman’), het overweldigend fysiek van een Winschotense (‘Op het toneel bevond zich mevrouw De Bruin, onze werkster en reuzin, mastodont, stoomboot, eik, beuk, waar zijn de woorden om mijn gevoelens te beschrijven’), of het optreden van een ‘catpissfuckersauwgromzzdubbel’ schreeuwende William Burroughs (‘Er loopt zo'n akelig afgeleefde pees langs de dij, maar de bezitter kakelt vrolijk tekst’): het is puur stilistisch trapezewerk dat vertoond wordt, en staaltjes daarvan worden wel in ieder stukje gegeven.

Slapstick

Mulders circuseffecten zijn soms ontegenzeggelijk leuk. Er valt te lachen om de schrijver die een toevallige ontmoeting ensceneert met zijn idool, Henk Binnendijk van de EO, en dan een volstrekt idioot antwoord op diens vraag ‘Wat vindt u van God’ vlekkeloos opdreunt, en ook de elektrische snoeischaar waarvan het snoer werd doorgesneden (met brullende Prince in de walkman) kan er als komisch nummer mee door. Wat er gauw aan tegen gaat staan is de immer in slapstick eindigende scenetjes. Het procede is na een keer of vijf voorspelbaar: schrijver bezoekt festiviteit (concert, lezing, optreden, kunstnageldemonstratie, grand buffet, tentoonstelling) en vermeit zich in de surrealistische kanten ervan, zodat wat in aanzet begon als keurige reportage - met hier en daar een leuk ‘mocking eye’ voor al wat gewichtig is - ontaardt in kitschige Dali, met vuilnisvaten vol mensenvlees in het restaurant, ogen van juweliersters die druipende horloges geworden zijn, schouwburgbezoekers die in Vlaamse reuzen veranderden en prinses Juliana die joelende mensenzeeën overstemt als de gelijknamige heldin in een door Herbert von Karajan gedirigeerde opera over de stormvloedkering.

Bij zulke geestelijke uitputtingsslagen raakt zelfs de schrijver vermoeid, wat merkbaar is als hij voor de zoveelste maal zijn ergernis over de verkeerde klemtonen van Harmen Siezen oppoetst - ook van het door zijn moeder zo prachtig gezongen Nina Bobo is na twee vermeldingen de glans gesleten. In een enkel stukje houdt hij zich betrekkelijk koest, bijvoorbeeld waar hij een begeesterde maar toch ingetogen beschrijving geeft van ideale ‘Herrenzimmern’ (er is een verlangenoproepende foto van André Kertesz bij afgedrukt). Ook van een wonderlijk telefoongesprek met een per ongeluk verbonden lieve Hongaarse dame wordt op aanminnige, columnisterige wijze verslag gedaan. De toegevoegde jeugdherinneringen, aan Winschotense leesbibliotheek en gymnastiekuitvoering mogen dan wat arrogant zijn in hun veronderstelling dat de lezer die precies even gewichtig vindt als de schrijver zelf (‘Voor het belangrijkste stuk in de legpuzzel van mijn culturele roots gaan we naar de wereld van de gymnastiek,’ of: ‘Zoals u weet was mijn vader lid van de toneelvereniging Reiderland’), maar veel kwaad doen ze niet, en ze zijn exact het ongevaarlijke soort amusement dat niet echt ergens over gaat, waarvan een hoofdredacteur vindt dat zijn lezers er behoefte aan hebben. Mulders ‘leuk’ Is ook heus leuk. Is een bedorven maag niet altijd een kwestie van overeten?

■

Jan Mulder
BERT NIENHUIS