Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 12]

Door de verveling op de hielen gezeten
Jean-Claude Lamy's biografie van Françoise Sagan

Sagan door Jean-Claude Lamy Uitgever: Mercure de France, 340 p., f 57,- Importeur: Nilsson & Lamm

Rudi Wester

De mythe-Sagan werd al snel na 1954, het jaar waarin Bonjour Tristesse uitkwam, geboren. Als de meest gefotografeerde auteurvedette werd de frêle schrijfster met de trieste glimlach een exportartikel als camembert en de parfums van Chanel. De miljoenen van Sagan, het huwelijk van Sagan, het auto-ongeluk van Sagan, het Saint-Tropez van Sagan: de Fransen konden er niet genoeg van krijgen, en Sagan zorgde ook wel voor regelmatige aanvulling. De latere wapenfeiten zijn de beschuldiging van plagiaat voor haar Le chien couchent, haar plotselinge, wegens een longaandoening noodzakelijke, repatriëring uit Bogota waar ze in het officiële gevolg van president Mitterrand verbleef, en een recente aanklacht wegens handel in hard drugs. Een wonderkind en een total loss, zo komt ze ook naar voren in de aardige biografie van Jean-Claude Lamy. Een vrouwelijke James Dean die te lang is blijven leven, een eeuwige vertegenwoordigster van ‘le mal de la jeunesse’. ‘Ik ben een doorlopend ongeval,’ zei ze vroeger al eens over zichzelf, en dat is kennelijk zo gebleven. Wel mag elke roman van haar zich verheugen in een oplage van 200.000 exemplaren, wordt ze gelezen van Japan tot Rusland en krijgt haar nieuwste werk, sinds de in uitgeverskringen beruchte Françoise Verny haar haar teksten stevig laat bijschaven, serieuze kritieken in Le Monde. ‘Ik heb meer talent dan men over het algemeen zegt, en minder dan ik zou willen,’ verzuchtte ze tegen een interviewer in 1975. Een uitspraak die van nuchterheid en zelfspot getuigt, en het is opvallend in deze biografie te lezen hoe lapidair en raak ze eigenlijk vaak formuleert. In haar romans wordt dat wat ondergesneeuwd door de vele cliché-situaties waarin ze haar personages zo graag laat verkeren, maar in het mooie Avec mon meilleur souvenir (1984), herinneringen aan onder anderen Orson Welles, Tennessee Williams en Sartre, werd dat talent al wat meer zichtbaar. Ze heeft inmiddels twintig romans en bundels korte verhalen op haar naam staan, zeven toneelstukken en scenario's waarvan een samen met Claude Chabrol, als ook een briefwisseling tussen George Sand en Alfred de Musset verzorgd. Haar ‘vie romancée’ over de actrice Sarah Bernhardt is dit jaar verschenen. Maar alles begon met Bonjour Tristesse.

Nieuwe wind

In zes weken schrijft Françoise Quoirez, achttien jaar en dochter van een niet onbemiddelde directeur van een elektriciteitsbedrijf, in de cafés van het Quartier Latin de roman over een zeventienjarig meisjes dat de liefde bedrijft zonder verliefd te zijn en dat met een machiavellistisch genoegen de maîtresse van haar vader uit de weg ruimt: Bonjour Tristesse. Uitgever Julliard ziet meteen welk buitenkansje hij op zijn bureau gekregen heeft, biedt een aardig contract aan maar informeert nog wel even voorzichtig of haar ouders het boek wel hebben gelezen. Het is een onmiddellijk en overdonderend succes, tienduizend exemplaren werden er in 1954 van verkocht en de oplage is nu al ver over de twee miljoen heen. De biograaf doet een wat vertwijfelde poging het fenomeen te verklaren, volgens hem blies Bonjour Tristesse een nieuwe wind door de naoorlogse literatuur, lazen veel jongeren het stiekem en buiten medeweten van hun ouders en was het een roman ‘zonder fratsen’, een meesterwerkje ‘dat zich niet als zodanig presenteerde’. Het heeft natuurlijk ook alles te maken met de seksuele moraal in die tijd. Want niet weinig droeg ook de van zonden- en schuldbesef doortrokken auteur François Mauriac bij door in een geruchtmakend artikel in de Figaro haar te prijzen als een ‘charmant monster’ en de jury bij te vallen die de roman de Prix des Critiques verleende. Het kleine, onopgemaakte meisje in haar zwartje jurkje en op platte ballerina's, laat het maar over zich heen komen, verandert haar naam op verzoek van haar ouders (‘in het telefoonboek staat maar één Quoirez’) definitief in Sagan, naar een figuur uit het werk van haar lievelingsschrijver Proust, en begint vervolgens met het uitgeven van die miljoenen (oude) francs die haar zomaar in de schoot geworpen worden. Ze koopt een Jaguar, een Gordini, een oude Buick. Vrienden komen van alle kanten aanwaaien, genereus betaalt ze altijd alle rekeningen van haar clan op welke plek dan ook en de rest vervliegt op de speeltafel. Later zal ze in een interview zeggen dat, buiten roem Bonjour Tristesse haar vooral angst bracht: ‘Ik was plotseling een schrijver geworden. Ik had geen andere keus dan doorgaan, maar ik was ongelukkig (...) Ik heb geleden, echt geleden mijzelf als een object te zien dat uitgelaten werd op het marktplein.’ Nurks gedraagt ze zich daarom vaak in het openbaar, waaraan het feit dat ze op een onmogelijke manier lispelt en praat (Mitterrand zei tegen haar, toen ze aan de beademingsapparatuur lag na het avontuur in Bogota: ‘Gewoonlijk ben je al slecht te verstaan, maar nu maak je het helemaal te gek’) niet vreemd zal zijn.

Françoise Sagan in de tijd van het schrijven van ‘Bonjour Tristesse’ (1954) Onder: Françoise Sagan nu

Drugs

Maar in de biografie verklaren veel vrienden, onder wie de tegendraadse auteur en medewerker aan Les Temps Modernes, Bernard Frank met wie ze al vijfendertig jaar een haatliefdeverhouding heeft, dat ze buitengewoon aardig, kwetsbaar en, vooral, intelligent is en zo komt ze in haar uitspraken ook over. Alleen, altijd bereid tot het uiterste te gaan om hét grote spookbeeld in haar leven, verveling, te verdrijven. Te hard rijden (‘ik rijd als een ambulance’), te vaak spelen, te veel drugs, te veel drinken - na een operatie in 1978 is alcohol haar ten strengste verboden. Te veel romans moeten schrijven om haar speelschulden af te betalen, veel verdovende middelen om de gevolgen van roekeloos rijden te boven te komen. Want pas na het fameuze ongeluk in 1957 waarbij ze onder haar Aston-Martin terechtkwam nadat deze door te hoge snelheid de berm geraakt en een sprong van 3 meter 70 in de lucht gemaakt had, zou ze aan de drugs geraken om de afschuwelijke pijnen die haar maanden teisterden te verlichten. Verschillende malen gaat ze naar een afkick-kliniek waarover ze het treurige Toxiques (1964) schrijft maar weldra maken drugs onderdeel uit van haar algemene levensmalaise. In Magazine Littéraire verklaarde ze twintig jaar geleden: ‘Men neemt drugs omdat het leven stomvervelend is, de mensen vermoeiend en men geen grootse plannen meer heeft die uitgevoerd moeten worden. Je hebt geen zin meer. Je stopt een stuk watten tussen jou en het leven.’

Wel trouwt ze nog even een paar keer. Het eerste huwelijk met de directeur van uitgeverij Hachette, Guy Schoeller, lid van de Parijse jetset, duurt een paar maanden (‘Wanneer je je begint te vervelen, te rillen van verveling, dan moet je vlug weg wezen’) en van haar tweede echtgenoot, een vage acteur uit Hollywood, Bob Westhoff, vader van haar zoon Denis die in 1963 geboren wordt, scheidt ze na een jaar. Maar op de rechtszitting vinden ze elkaar weer zo aardig dat ze nog zeven jaar samenleven. Romans en toneelstukken schrijft Sagan aan de lopende band, en de meeste hebben een opmerkelijk succes. Haar boeken worden verfilmd, maar de enige waarover ze tevreden is is Aimez-vous Brahms met Ingrid Bergman, Anthony Perkins en Yves Montand. In 1967 wordt ze door de Sunday Times aangewezen als dé Franse schrijfster die representatief is voor het huidige tijdsgewricht, waarbij haar beeltenis omkranst wordt door een montage van een fles whisky, Alka-Seltzer, een Aston-Martin en de buste van Karl Marx. Alleen van de Alka-Seltzer neemt ze afstand, over haar politieke ideeën geeft ze als commentaar: ‘Er is een bepaald soort socialisme dat ik verafschuw, namelijk dat wil dat niemand in een Rolls rijdt. Dat is mijns inziens veel minder belangrijk dan te willen dat iedereen in een 2CV kan rijden.’

Maar verder houdt ze zich vooral bij schrijven, het enige waarvoor ze voelt dat ze geboren is. Als Sagan in 1985 de prestigieuze Prix de Monaco voor haar hele oeuvre krijgt, reageert ze weer nuchter en to the point op de eer: ‘Ik ben een schrijver die gelezen wordt. Daar is niets bijzonders aan. Dat kun je een lot noemen als je romantisch bent; een carrière als je cynisch en praktisch bent; een ongeluk als je niet van mijn boeken houdt; een goede zaak als je er wel van houdt; en een uitstekende afloop als je het vanuit het oogpunt van succes bekijkt.’ Maar hoe het met de mens Sagan zal aflopen, dat is na deze biografie volstrekt onduidelijk.

■