Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 11]

De weerloosheid van een man alleen
Elegante novelle van Hans Vervoort

Het tekort door Hans Vervoort Uitgever: De Arbeiderspers, 141 p., f 22,50

Diny Schouten

Hans Vervoorts roman Het tekort gaat over de midlife-crisis. Erg opwindend klinkt dat niet, maar waarom zou het, waar een man door vrouw en kinderen verlaten is, eens níet over de midlife-crisis gaan? Er is alle reden om begrip te hebben voor Hans van Wort, achtenveertig jaar, van beroep marktonderzoeker, niet-kalend, licht-depressief maar met toch altijd oog voor eventuele lichtpuntjes: klagen is verre van hem, en hij weet, wat heet, zijn woord te doen, al is hij dan een beetje verlegen. Van Worts neiging tot zwartgalligheid (‘Sommige mensen waren geschikt voor geluk, en ik hoorde er niet bij’) is niet de minste van zijn charmes. Zijn ondanks alles toch romantisch geaarde diepste wezen overtuigt de lezeres dat hij dus héél lief moet zijn.

Genoeg voor een roman is dat allemaal niet. Tenminste, niet voor een roman waar een mens iets van meeneemt. Het is altijd de vraag of niet de wens om uiterst nutteloos amusement te bieden de schrijver voortjoeg, maar het is het recht van de tegenpartij om enige verheffing te eisen. Wat mij betreft deed Vervoort er goed aan om in zijn lichte zedenschets van het zakenmilieu op listige wijze toch iets van een kleine moraal te verstoppen. Die staat, als Hans van Wort het verhaal uitrijdt, in alle bescheidenheid op de laatste bladzijde: ‘Het leven was zinloos, maar al het andere viel ervan te maken.’

Dat opgeruimde besluit, om het leven maar te nemen zoals het zich voordoet, valt Hans van Wort in na drie enerverende maanden. Het is precies de tijdsspanne van het verhaal, dat daarmee zowel eenvoudig als klassiek is opgezet. De simpele compositie wordt nog benadrukt doordat Van Wort evenzeer per automobiel in het verhaal arriveert, al rijdend overvallen door tobberijen over zijn niet-goed-te-praten onaardige gedrag tegenover zijn vrouw en karakterbeslissende herinneringen uit zijn (Indische) jeugd. Het zijn het soort onoplosbare problemen waarop het denkmechanisme niet berekend is en waarop geen ander antwoord past dan er niet al te gewichtig of dramatisch over te doen. Van Wort kent zijn tekorten als man en vader goed genoeg: het blijkt zich later uit te strekken tot een zoon die kampt met anorexia. De vader voelt schuld bij de herinnering aan zijn egoïstische desinteresse voor de overweldigende dierenliefde voor cavia's en Krimmarmotjes van zijn zoontje, waardoor het allemaal wel fout zal zijn gegaan, maar goed te maken valt het toch niet meer: ‘We raakten aan iets dieps, waar ik al heel wat jaren niet meer over nagedacht had. De zin van het bestaan, daar weigerden mijn hersens over na te denken.’

Soft spot

De katharsis heeft in het ontroerende hoofdstuk over een bezoekje aan die zoon al ingezet. Aan het begin van het verhaal is Van Wort door zijn werkgever - de oude heer Bunninck van Bunnincks Vleesconserven in Tilburg - voor een tijdje uitgeleend aan het Amsterdamse marketingbedrijf dat Bunnincks ‘goudgeld’ kostende smaakpanel overnam. Van Worts sympathieke ‘oude heer’ verraadt met het aanbod van dat verkapte huwelijksreparatiereisje een onzakelijke soft spot voor zijn werknemer. Van Wort heeft inderdaad, zoals de oude heer al vermoedde, wel behoefte om er eens helemaal uit te zijn. Het kort tevoren genomen besluit tussen hem en zijn Marina, om na een huwelijk van twintig jaar een onbestemde tijd vakantie van elkaar te nemen (‘Marina had er wat lectuur op nageslagen’), heeft hem niet veel meer gebracht dan een niet-begeerd kniezend bestaan op een hotelkamer. De treurigheid die hem bevangt ‘omdat het alleen zijn haar goed beviel en mij niet’ is niet helemaal verdiend. Niet de zucht om vrije jongen te zijn dreef Van Wort huis en huwelijk uit, slechts vage ergernis en onbestemde onvoldaanheid lieten hem de fatale woorden ‘Suit yourself’ uitspreken op de vraag van zijn echtgenote of het niet beter is om apart te gaan wonen: ‘De duivel in mij had bereikt wat ik het meest vreesde. Ik was weer alleen.’

Hans Vervoort
WILLEM DIEPRAAM

Het huwelijksdrama wordt betrekkelijk casual verteld. Van Wort krijgt als hij eenmaal gestationeerd is bij zijn oude bedrijf Marcom en in het bij Tilburg vergeleken turbulente Amsterdam veel afleidends aan zijn hoofd. Onderzoek naar de eenzaamheid onder bejaarden of de behoefte onder huisvrouwen naar wokkels met rooksmaak, zespitsgasfornuizen en magnetronovens blijkt veel onderhoudender materie te zijn dan de leek op het eerste gezicht zeggen zou, en Hans Vervoort bouwt er met de hulpconstructie van een ijdele quizmaster, type coke-snuivend charmeur en tevens medefirmant, een aardige plot omheen. Aan Van Wort de opdracht om dat redelijk onsympathieke personage Robin uit de penibele nesten te redden van een nooit gehouden marktonderzoek waarvan Robin desondanks de resultaten aan den volke voorgehouden heeft. De intrige, waarbij Van Wort op even ingenieuze als elegante wijze een weerspannig ondernemingsraadslid de wacht aanzegt, geeft Het tekort de aangename spanning van een thriller. Dat aspect is een extra, net als het romantisch intermezzo van een in-de-knop-gebroken vrijage met Robins aantrekkelijke, enigszins door diens affaires verwaarloosde echtgenote Marjolein. Die lieve dame heeft behoefte om het allemaal meteen uit te praten met haar eeuwigontrouwe Robin. Een andersoortig huwelijksreparatiereisje - een Second Honeymoon naar New York - is haar beloning. ‘De versierder. Van mij oppikken dat het tijd werd voor een wat nederiger houding, maar toch zelf de reisbestemming van het verzoeningsuitje bepalen, dat was opportunistische klasse’, denkt de afgedankte minnaar-van-één-nacht grimmig

Vervolg op pagina 14