Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 7]

Op zoek naar J.D. Salinger
Ian Hamiltons uitgeklede biografie van de fanatieke kluizenaar verschenen

Op zoek naar J.D. Salinger Een schrijversleven door Ian Hamilton Uitgever: Meulenhoff, f 32,50
Amerikaanse editie: In search of J.D. Salinger door Ian Hamilton Uitgever: Random House Importeur: Van Ditmar, f 42,50

Ed Schilders

Hoe heet de zomer van 1980 in de stad New York was, wordt misschien het best geïllustreerd door het feit dat ik, na een wandeling van tweeëntwintig blokken uptown, bij de Public Library arriveerde, en daar, aan een ketting voor de ingang, het bordje las ‘CLOSED because of the heath’. 's Avonds, met de voeten op ijs, hoopte ik op koeler weer. Ik had nog maar weinig vrije uren om in die bibliotheek het werk af te ronden dat zoveel tijd was gaan vergen: het opvragen en fotokopiëren van alle verhalen van Jerome D. Salinger die nooit in boekvorm zouden verschijnen - de schrijver zelf had daarover geen twijfel laten bestaan. Maar ik hield van Holden Caulfield, van Franny Glass, en van haar broer Buddy; en misschien hield ik wel meer van Esmé dan ik (toen) ooit van een papieren vrouw had gehouden (Micòl Finzi-Contini mogelijk uitgezonderd); kortom, ik rekende me tot de fanatiekere soort bewonderaars van de roman en de verhalen van Jerome D. Salinger, en dus was enige zelfkastijding wel het minste dat ik van mezelf mocht eisen.

Salinger stond toen uiteraard al bekend om zijn zelfkastijding. Althans zo zag Ik het. Vanaf 1965 had hij nog wel geschreven maar niets meer gepubliceerd. Hij gaf geen interviews, hij verscheen niet in het openbaar, hij stond geen afbeeldingen of promotieteksten toe op zijn boekomslagen, en bij de minste overtreding van al die regels - die in 1988 nog evenzeer van kracht zijn - verbrak hij definitief het contact met uitgevers of redacteuren en agenten. Hij leefde - en leeft - als een kluizenaar - hij is de Howard Hughes van de Amerikaanse literatuur genoemd - met papier en typelint als enige troost, met ‘privacy’ als lijfspreuk. Zijn enige roman. The Catcher in the Rye, en zijn verhalen, Nine Stories, Franny and Zooey en Raise High the Roof Beam, Carpenters, behoren tot het mooiste van de naoorlogse literatuur, waren in hun tijd het onderwerp van cultverschijnselen, en worden jaarlijks bij honderdduizenden verkocht.

Ik gunde Salinger die onzichtbaarheid - bij zoveel roem had het zelfs wel iets sympathieks - zelfs al wist ik dat Salinger mij die gekopieerde bibliotheekverhalen eigenlijk niet gunde.

Van dat laatste idee raakte ik in de Public Library steeds meer overtuigd. Ik vroeg een oude jaargang van het tijdschrift Story op, bladerde naar de pagina's die ik zocht, en vond daar naast en tussen het verhaal ‘The Young Folks’ enige gestempelde briefjes: ‘Copyright - Not to be further reproduced without permission of the copyright owner.’ Toestemming van Salinger dus. Was het zelfs zover gegaan? Had hij in deze zelfde leeszaal gezeten, had hij zijn eigen verhalen opgevraagd om er vervolgens copyrightbriefjes in te stoppen? Zo'n briefje bleek in ieder geval goed voor een halfuur oponthoud bij de reproduktie-afdeling.

J.D. Salinger, foto uit 1953
MAUREY GARBER

Wie zeker ook in die leeszaal gezeten heeft, is Ian Hamilton, de schrijver van Op zoek naar J.D. Salinger - Een schrijversleven. Hij schrijft: ‘De volgende weken bracht (ik) door in de openbare bibliotheken van New York (...) met het vergaren van gegevens over de vroege, niet herdrukte verhalen; geen gemakkelijke taak, aangezien ze in verscheidene gevallen uit de tijdschriften waren gescheurd (...) Dat was griezelig, alsof iemand (me) was voorgeweest.’ Not I, Ian. Althans, niet wat dat scheuren betreft. Toen ik er was ontbrak er maar één verhaal, maar verscheidene andere lagen inderdaad al los, of zaten in negatieve reproduktievorm in de band. Salinger?

Censuur

Sindsdien is mijn relatie met Salinger niet verstoken van achterdocht en nieuwsgierigheid. Anders gezegd: voor de enigszins merkwaardige gebeurtenissen in de Public Library was ik eigenlijk niet geïnteresseerd in de auteur zelf - hij leek me nogal saai, hij dweepte met Zen, verbouwde zijn eigen groente - daarna raakte ook ik geboeid door ‘het raadsel’.

Hamilton heeft getracht dat raadsel op te lossen. Niet bang om zichzelf te kastijden trok hij van Londen naar de Verenigde Staten, in het voetspoor van de onzichtbare schrijver. En met veel, ongedacht succes. Hamilton vond met name veel brieven die Salinger tussen 1935 en 1965 schreef. Aangezin die door de ontvanger in openbare collecties van bibliotheken waren ondergebracht, maakte hij er in zijn boek gebruik van in de vorm van citaten. Dat was in 1986. De advocaten van de uitgever keurden het boek goed, de uncorrected proofs werden al naar de pers verzonden, en toen kwam er een brief van Salingers advocaten. Het werd een ingewikkelde, juridisch heel curieuze zaak. Het idee van het ‘gerechtvaardigd gebruik’ van de citaten (voor literaire doeleinden, bijvoorbeeld) speelde een rol, alsmede het conflict tussen copyright en de grondwettelijke vrijheid van drukpers.

Drie ronden werden er voor de balie uitgevochten. Salinger won de laatste. Hamilton moest zijn boek radicaal herschrijven en moest daarbij zelfs zeer omzichtig te werk gaan als hij Salingers brieven wilde parafraseren. Dat boek verschijnt nu, en het beeld van Salinger dat er - ondanks de censuur - uit spreekt, is waarachtig geen portret van een sympathieke man. Bijna wordt het begrijpelijk dat Salinger dit boek koste wat het kost heeft willen boycotten.

Hamilton heeft zijn boek noodgedwongen een nieuwe maar interessante vorm gegeven. Meer dan de eerste versie laat het zich lezen als een speurtocht, vergelijkbaar met die van A.J.A. Symons naar Baron Corvo. Een speurtocht naar de schrijver, maar ook naar ‘het geheim’ van die schrijver. Waarom haat Salinger zelfs de geringste vorm van aandacht? Waarom weert hij zelfs de fatsoenlijkste belangstelling? Waarom wil hij de censor van zijn literaire leven zijn, terwijl The Catcher in the Rye jaarlijks op vele Amerikaanse scholen en in vele bibliotheken het slachtoffer van censuur is zonder dat Salinger een kik geeft?

Kunstwerkje

Het is Hamilton gelukt de meest essentiële biografische details te vergaren. Hoewel die tot nu toe maar nauwelijks voorhanden waren, zijn ze van ondergeschikt belang. Het boek is uitermate boeiend, juist omdat Hamilton door Salinger werd gedwongen zichzelf openlijker uit te spreken. Hij doet dat, gesteund door de conclusies die hij getrokken heeft uit de brieven die hij las. Het resultaat is vlijmscherp. Salinger wordt als jongeman een ‘onvolwassen streber’ genoemd. Het gaat over zijn ‘nachtclubachtige charme’. Hij wordt voorgesteld als een poseur, als een opportunist, als leugenachtig en arrogant. Ik houd van Salingers literaire kinderen, maar Hamilton heeft me overtuigd dat hun vader zich dertig jaar lang sociaal - en dat is ook literair-sociaal - totaal onmogelijk gemaakt heeft. Ik ben er temeer van overtuigd dat Hamilton met deze strekking van zijn gevoelens op het juiste spoor zit, na lezing van een uncorrected proof van de oorspronkelijke versie van zijn boek. Daarin ligt het genoegen duidelijker bij het lezen van citaten uit de brieven van Salinger, die zo bezeten was van schrijven dat iedere brief als het ware een kunstwerkje moest worden. Hij gaf zich in zijn brieven, ongewild, volkomen bloot en heeft er nu duidelijk moeite mee dat ook wij hem in zijn volle literaire naaktheid zouden kunnen lezen. Althans in boekvorm; zoals gezegd: alle brieven liggen (voor wie wil) in openbare bibliotheken ter inzage. Dat die citaten uit brieven moesten vervallen is heel jammer. Nu staat er bijvoorbeeld (geparafraseerd) dat Salinger aan Whit Burnett vijfentwintig dollar vroeg voor plaatsing van ‘The Young Folks’ in Story. In de eerste editie lezen we in het citaat uit de brief dat die allereerste publikatie Salingers ‘ego’ goed deed en dat hij weer ‘full of confidence’ was: ‘a gift of me to myself’. Het werkt ook anders. Nu staat er, bijna roddelachtig, dat Salinger ‘fysieke walging’ gevoelde toen de jonge Oona O'Neill (de dochter van toneelschrijver Eugène) in het huwelijk trad met Charles Chaplin, die vierenvijftig was. Salinger had Oona het hof gemaakt. Elke dag een brief, soms van vijftien kantjes (brieven die Hamilton niet terugvond). In de eerste versie lezen we hoe Chaplin beschreven wordt als ‘grijs en naakt’, als ‘een dode rat’, een ‘oude prostaatklier’. Kortom, gestyleerde haat.

Geheim

Salinger heeft juridisch bereikt dat Hamiltons portret nu slechts op deze indirecte wijze geverifieerd kan worden. Hij heeft zichzelf daarmee onnodig verdacht gemaakt. Is er dan toch een geheim? En ligt de sleutel dan, zoals Hamilton wil, in de verhalen A perfect day for bananafish en Esme? En is het toeval - zoals ik denk - dat beide verhalen over impotentie gaan?

Met zijn boosaardige juridische stappen heeft Salinger meer speculaties over zich afgeroepen dan noodzakelijk was. Hij vocht de citaten uit zijn brieven aan, maar gaf ook toe dat hij het boek van Hamilton haatte. Impliciet getuigt dat - opnieuw een punt voor Hamilton - van minachting voor de lezer: schaamte hoeft niet altijd plaatsvervangende dimensies te krijgen; een goed schrijver wordt veel vergeven, zo niet alles. Nu zien we Salinger niet alleen als censor of sociaal ontregeld, hij is nu ook de veldheer die het water van de rivier laat geselen, de koning die de brenger van het slechte nieuws laat doden. Door de laatste draden van de realiteit - de citaten en zelfs de parafrases - juridisch te laten verwijderen, werd hij echt de koning in zijn nieuwe kleren. Het ‘geheim’, als dat er al is, heeft Hamilton niet opgelost. Aan zijn fascinerende speurtocht doet dat geen afbreuk. Hij is er in geslaagd om althans het literaire leven te schetsen van een schrijver die absoluut geen leven wil hebben.

■