Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 12]

‘De misdaadroman is ideaal voor het uitdragen van een politieke visie’
Gesprek met de Noorse thrillerauteur en maoïst Jon Michelet

Rudie Kagie

Eerlijk gezegd is het de ongeschoren veertiger in het blauwe werkmansjasje, die met een onbeholpen arzwaai een kannetje koffie op het hotelparket laat kletteren, niet aan te zien dat hij in zijn thuisland Noorwegen als een nationale beroemdheid geldt. Zijn populariteit reikt ginds verder - zo verzekert een kenner van de Scandinavische letteren - dan die van Harry Mulisch in Nederland. Zijn talrijke misdaadromans zijn volgens Die Zeit ‘beter dan van Sjöwall en Wahlöö op hun best’. In menig opzicht is bestsellerauteur Jon Michelet een curieus fenomeen. Hij koos op zijn zestiende het ruime sop en bevoer tien jaar lang alle zeeën ter wereld. Vervolgens werkte hij beurtelings als sjouwersknecht in de haven, journalist en industriearbeider. Zijn beste boeken ramde hij in een paar weken tijds uit de schrijfmachine, steevast bivakkerend in een vakantiehuisje of een hut in Zambia waar hij dan werd omringd door de rumoerige chaos van opgroeiende kinderen en bemoeizuchtige buren. Als provinciaal statenlid vertolkt hij namens de maoïstische Arbeidernes Kommunistparti een politiek radicalisme dat elders in Europa vrijwel niet meer wordt gehoord. Samen met zijn politieke geestverwant Dag Solstad, eveneens romancier van professie, schreef hij twee keer een snel publieksboek naar aanleiding van het Wereldkampioenschap Voetbal ‘omdat er vraag naar was’. In beide gevallen liet het karwei zich bovendien handig combineren met werkzaamhedenals speciaal sportverslaggever voor de Noorse radio. Tussen de bedrijven door interviewt Michelet als het zo uitkomt voor een groot familieweekblad de hoofdrolspelers uit het Amerikaanse televisiefeuilleton Dynasty. Het schaadt zijn image niet: nog steeds wordt hij serieus genomen als hij 's zaterdagsavonds omstreeks prime time de Noorse oliepolitiek jegens Zuid-Afrika in scherpe bewoordingen op de televisie bekritiseert.

Jon Michelet
HANS VAN DEN BOGAARD

‘In Noorwegen wordt zoiets van een schrijver verwacht,’ verklaart de auteur bescheiden. ‘Sinds Ibsen bestaat bij ons de traditie dat schrijvers zich ook op politiek gebied profileren. We zijn een klein land, met een beperkt taalgebied. Wie populair is, raakt al snel héél erg populair.’ Even later laat hij zich ontvallen dat hij bewust voor het genre van ‘literaire misdaadromans’ koos omdat hij meende dat die populistische vorm heel goed valt te combineren met het verspreiden van een politieke visie. Zijn succesboek De gordel van Orion, dat elf jaar geleden in Noorwegen werd gelanceerd, verscheen onlangs in Nederlandse vertaling. Het is een spannend, maar ontegenzeggelijk politiek boek, dat de Sovjetunie als ‘agressor’ ontmaskert. Dat de heroïsche volksopstand op Spitsbergen, waarmee de Noorse editie eindigt, in de Nederlandse editie is vervangen door een weinig heroïsche dood van het belangrijkste personage, verandert daar weinig aan. De staat wordt in de herziene versie niet meer als ‘volksvijandig’ omschreven en de toevoegingen in het origineel die de Russische supermacht als ‘tsaristisch’ en ‘fascistisch’ bestempelden sneuvelden eveneens onder het rode potlood toen het manuscript naar de vertaler ging. Daar staat tegenover dat lezers in Nederland, Engeland, West-Duitsland en Japan een boek in handen krijgen waarvan het verhaal overeenstemt met de verfilming van De gordel van Orion. Uitgeverij De Fontein gaat hier ook andere boeken van Michelet uitbrengen.

Broeinest van spionnen

De schrijver meldt dat zijn boek over Spitsbergen destijds het eerste belletristische werk was dat de partij-uitgeverij Oktober Forlaget uit durfde te brengen. Om de skepsis bij de meer theoretisch ingestelde kameraden weg te nemen besloot hij de thriller van het gewenste ideologische gewicht te voorzien, hoewel het resultaat voor een minder in het marxistisch-leninistische jargon ingevoerd publiek slecht te pruimen was. De tekstuele wijzigingen in de vertaling genieten daarom zijn volledige instemming; de politieke boodschap zal voor de oplettende lezer duidelijk blijven: ‘Dit boek is op feiten gebaseerd. Ik ken Spitsbergen goed; het is bekend dat de Sovjets proberen vanuit Spitsbergen de Atlantische wateren te controleren. De Amerikanen en de Navo proberen dat met man en macht te verhinderen. Dat krachtenspel heeft van Spitsbergen een broeinest van spionnen gemaakt,’ zegt Michelet. Hij attendeert op de vooruitziende blik waarmee hij elf jaar geleden gebeurtenissen beschreef die later werkelijk zouden plaatsvinden. ‘Er is later inderdaad een Russisch spionagevliegtuig op een van de eilanden neergestort; de bemanning was op slag dood. Daarna stortte er nog een helikopter van de Sovjets neer. Op het moment dat Noorwegen een onderzoek zou instellen naar de toedracht van het ongeluk, bleek het helikopterwrak door de Russen te zijn weggehaald. De Russen vestigden een militaire helikopterbasis in de buurt van Spitsbergen. Ik had daarvan destijds de primeur, ik heb er ook foto's van gemaakt.’ Artikel en illustraties werden afgedrukt in Klassekampen, het maoïstische dagblad van Noorwegen, dat Michelet aan het begin van de jaren tachtig van de ondergang hielp redden. Zonder dat er enige betaling tegenover stond voorzag hij de krant van spraakmakende columns.

Op dat moment had hij zich al het aanzien van een gewaardeerd schrijver geworven, maar toen hij in de zomer van 1976 over het Russische spionagekamp nabij Spitsbergen berichtte werd hij als journalistiek medewerker door Klassekampen nog per artikel betaald. ‘Ik vond de buitenlandse belangstelling voor Spitsbergen een intrigerend gegeven,’ zegt hij. ‘Een paar maanden na die primeur hield ik met mijn gezin vakantie in het bungalowpark van de vakbond van havenarbeiders. Ineens zag ik de inhoud van het boek voor me dat ik van plan was te schrijven. Binnen drie weken stond De gordel van Orion op papier. Bij Oktober Forlaget zagen ze er aanvankelijk niet zoveel in, maar drie maanden na het verschijnen waren er al twintigduizend exemplaren van het boek verkocht. In Noorwegen is dat érg veel. Uitgevers zijn al blij als ze kans zien om tweeduizend exemplaren van een boek te slijten; bij een oplage van tienduizend exemplaren spreken ze bij ons van een bestseller. De gordel van Orion werd herdrukt; er zijn nu in Noorwegen meer dan honderdduizend exemplaren van verkocht.’

Aan de lijst van vijftien boektitels die toen op zijn naam stonden voegde Michelet twee jaar geleden Vår afrikanske eksplosjon toe, dat komend najaar als Onze Afrikaanse explosie in Nederland zal verschijnen. ‘Mijn vrouw is typografie. Twee jaar lang leidde ze de drukkerij van de Swapo in Zambia,’ vertelt hij. ‘Ik ging met haar mee en deed het huishouden, wat door de Afrikanen niet erg begrepen werd. Toen het contract na twee jaar was afgelopen keerden we terug naar Oslo. Mijn vrouw en onze drie dochters verlangden terug naar Zambia. Ik kan daar als Noorse schrijver mijn draai niet vinden dus er zat niets anders op dan dat onze wegen zich zouden scheiden. Ik woon nu in Oslo, de rest van het gezin woont in Lusaka. Een paar keer per jaar vlieg ik op en neer.’

Onze Afrikaanse explosie is een politieke thriller, geschreven volgens het beproefde recept van De gordel van Orion. ‘Er ontploft een auto en dat blijkt een Zuidafrikaanse terreurdaad tegenover het ANC. Ik heb daarvan in Afrika diverse voorbeelden gezien. De gebeurtenissen in dit boek heb ik verzonnen, maar ze kunnen elk moment realiteit worden. Ik schreef dit boek toen ik ziek was. Ik had door het drinken van verontreinigd water hepatitis opgelopen en voelde me ontzettend beroerd. Ik mocht niet werken van de dokter en zat bleek en uitgemergeld in mijn stoel. Omdat ik vond dat ik toch wat te doen moest hebben ging ik achter de schrijfmachine zitten. Ik was nauwelijks in staat de toetsen aan te raken, maar desondanks lukte het me wonderlijk genoeg het manuscript binnen drie weken te voltooien. Dit boek is in zekere zin stiekem geschreven. We hadden, zoals elke Europeaan daar, een Afrikaanse; huishoudster. Ze zag er streng op toe dat ik me zou houden aan het doktersvoorschrift niet te roken, niet te drinken en niet te werken. Zodra ze me er op betrapte dat ik zat te tikken riep die vrouw: ‘Mister John, nu bent u tóch aan het werken! Hou daar mee op en ga naar bed!’ Ik zei dan dat ik alleen maar een brief aan het schrijven was, maar toch beval ze mij ermee op te houden. Het boek is dus onder moeilijke omstandigheden tot stand gekomen.’

Proletarische revolutie

We slaan een blik op het grillige curriculum vitae van de schrijver. Aan zijn debuut in 1975 met Den druckner ei som henges skal (vrij vertaald: De man trekt niet aan degene die zal worden opgehangen) ging een carrière vooraf in de zeevaart, de journalistiek en het uitgeverswezen. ‘Een samenloop van omstandigheden,’ legt hij uit. ‘Voor een scheepskapitein is het moeilijk om werk aan wal te vinden, dus liet ik me in 1969 omscholen tot journalist. Twee en een half jaar werkte ik bij een sociaaldemocratische krant in Tromsø, totdat ik vanwege mijn politieke denkbeelden ontslagen werd. Er was geen krant meer die me daarna nog in dienst wilde nemen. Ik kon een baantje krijgen bij Oktober Forlaget, de partij-uitgeverij, waar ik het vrachtwagentransport van de boeken deed. Als het zo uitkwam haalde ik een

Vervolg op pagina 16