Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 13]

‘Geef mij uw DNA en ik zeg u hoe u zult worden’
De dilemma's van deze tijd

Denkers over dilemma's door H. Galjaard, C. Schuyt e.a. Uitgever: Balans, 134 p., f 22,50
Aftellen tot 2000 door Walter Goddijn e.a. Uitgever: Tilburg University Press, 352 p., f 29,50

Hans Achterhuis

Organisatoren van lezingencycli staan, zo heb ik nogal eens ervaren, vaak voor een dilemma. Zij kunnen proberen sprekers met klinkende namen aan te zoeken. Een grote opkomst is dan bijna altijd verzekerd, maar het gevaar bestaat dat de uitgenodigde kopstukken er zich gemakkelijk van afmaken door snel wat materiaal dat zij al eerder gebruikten of toch al klaar hadden liggen, tot een lezing te promoveren. Minder bekende inleiders bereiden zich daarentegen meestal serieuzer voor en blijken vaak met een nieuw verhaal te komen dat werkelijk ingaat op de aan hen gestelde vragen. Het grote probleem is natuurlijk dat deze laatste groep inleiders nauwelijks publiek trekt.

Al naar gelang het soort bijeenkomsten dat organisatoren op het oog hebben, zullen zij voor een van de twee groepen sprekers of voor een combinatie van beide kiezen. De Stichting De Nieuwe Kerk en het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen van de Rijksuniversiteit Groningen kozen voor een lezingencyclus over actuele maatschappelijke dilemma's, die in het najaar van 1987 en het voorjaar van 1988 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam gehouden werd, duidelijk voor de grote namen. Zes algemeen bekende deskundigen hielden in even zovele bijeenkomsten een inleiding, waarna een confrontatie met co-referenten en speciaal uitgenodigde politici volgde. Deze inleidingen zijn, enigszins herschreven, onlangs in boekvorm verschenen als Denkers over Dilemma's.

Laat ik om misverstanden te voorkomen maar meteen stellen dat de deskundigen dit keer grotendeels hun naam eer aandoen. Vijf van de zes leveren interessante beschouwingen waarin vooral veel feitelijke gegevens over het door hen behandelde dilemma helder worden gepresenteerd. Alleen Iteke Weeda valt wat uit de toon, juist omdat zij beantwoordt aan het hierboven geschetste beeld van de eerste groep inleiders. In haar lezing over zorg en relaties herhaalt zij vooral een aantal stellingen uit haar recente boek Vriendschap in Beweging. Deze worden weliswaar geconfronteerd met de politieke visie van het CDA op de zorgzame en verantwoordelijke samenleving en met ‘Schuivende panelen’ van de PvdA, maar veel meer dan het van haar bekende pleidooi voor bevordering van het ‘vriendiniseringsproces’ levert dit niet op. Volgens Weeda moet de vriendschapsrelatie ‘meer geïnstitutionaliseerd worden’ en moet de overheid voorwaarden scheppen die het mogelijk maken ‘in wederkerige, betekenisvolle vriendschapsrelaties zorg en liefde uit te wisselen’. Ik weet niet hoe de politici in de Nieuwe Kerk hierop gereageerd hebben, maar mijn eerste wens zou zijn dat de overheid zich niet ook nog eens met mijn vriendschappen gaat bemoeien. Daar komt nog iets bij. In tegenstelling tot de andere bijdragen in deze bundel wordt nergens door Weeda met enige gegevens onderbouwd dat we inderdaad op weg zijn naar ‘vriendinisering’. Als ik mij niet vergis, kwamen in een groot interview in de Volkskrant onlangs twee Amerikaanse onderzoeksters aan het woord, die op grond van hun onderzoek betoogden dat vrouwen in de huidige generatie nog niet aan ‘vriendinisering’ toe waren. Misschien heeft Weeda wel gelijk met haar bewering van het tegenovergestelde, dat neemt niet weg dat deze bewering op geen enkele manier met deugdelijke gegevens aannemelijk wordt gemaakt.

Natuurwetenschappers

Zoals gezegd is het juist de kracht van de andere inleidingen dat zij door het geven van veel feitelijke informatie het de lezer mogelijk maken zelf beargumenteerd een keuze in het behandelde dilemma te maken. Het gaat in deze bundel om het soort maatschappelijke keuzen waar bijna ieder individu in zijn leven wel mee te maken krijgt. De dilemma's zijn geordend rond geboorte, jeugd, arbeid, relatievormen, ouder worden en sterven. De inleiding van Galjaard over ‘geboorte’ staat model voor wat in de andere stukken volgt. Zorgvuldig worden de verschillende problematieken rondom voortplanting en geboorte uit elkaar gehaald, waarna ze op uiterst informatieve wijze worden gepresenteerd. Zo passeren de in vitro fertilisatie (IVF) en de kunstmatige inseminatie met donorsperma (KID) met de getallen van vrouwen die ervoor in aanmerking komen de revue, worden de screening en de intensive care van pasgeborenen besproken en komen de ethische vragen rondom erfelijkheidsonderzoek en - voorlichting aan de orde. De uitspraak ‘Geef mij uw DNA en ik zeg u hoe u zult worden’ klinkt aan het eind van het betoog van Galjaard allerminst overdreven.

Na Galjaard worden door Schuyt en Thierry op even vaardige wijze de dilemma's rondom jeugd en arbeid onderzocht. Berting schrijft vervolgens, helaas in nogal dor sociologisch proza over ouder worden, waarna Van der Meer met een bespreking van het stervensproces besluit. Met name dit laatste stuk munt uit door zijn hoge informatieve gehalte en zijn heldere stijl. In het algemeen is het trouwens opvallend dat de twee stukken van de natuurwetenschappers, de celbioloog Galjaard en de inwendig geneeskundige Van der Meer, zowel in stijl als informatieoverdracht, het beste zijn. Zij bieden de lezer daardoor meer mogelijkheden tot een eigen ethische opstelling dan de stukken van de maatschappij wetenschappers, die vaak hun materiaal al via (op zichzelf interessante) theorieën in een bepaalde richting enigszins dwingend voorstructureren.

Levert Denkers over Dilemma's een evenwichtige bundel op met grotendeels belangwekkende bijdragen, voor de andere verzamelbundel valt het oordeel negatiever uit. Aftellen tot 2000 is een uitgave die ter gelegenheid van de viering van het twaalfde lustrum van de Katholieke Universiteit Brabant verschenen is. Ze vormt in zekere zin het visitekaartje van deze universiteit, omdat op veel verschillende gebieden Tilburgse medewerkers een bijdrage leveren. De redactie heeft geprobeerd de grote verscheidenheid aan themata te ordenen via het onderhand meer clichématige dan magische jaar 2000. Dat is haar niet gelukt. De medewerkers aan de bundel hebben kennelijk voor het merendeel de gelegenheid aangegrepen om recent onderzoek te presenteren. Soms hebben ze dat met veel goede wil nog met het jaar 2000 of de meer nabije jaren negentig verbonden, maar meestal zijn deze er met de haren bijgesleept. Om een voorbeeld te noemen: ‘Primaire relaties van stamfamilie tot samenwoningscontract’ is een op zichzelf verrassende gezinssociologische bijdrage van Piet van den Akker, maar ze gaat ondanks de eraan geplakte inleidende opmerkingen vooral over het verleden. Ook het zeer leesbare stuk van Jaap Goedegebuure over ‘toekomstromans voor en na 1900’ heeft weinig met de titel van de bundel te maken.

De stip

Niet alleen qua thematiek maar ook qua gehalte zijn de artikelen uit Aftellen tot 2000 heterogener dan die uit Denkers over Dilemma's. Karel Soudijn heeft het in zijn aardige bijdrage ‘Psychologie tussen mens en machine’ misprijzend over ‘ambtelijke nota's die in afgrijselijk proza zijn gesteld’. Welnu, als redacteur van deze bundel kan hem verweten worden dat dit ook voor een aantal artikelen daarin geldt. Zo lijkt het ‘taalwetenschappelijk perspectief’ dat Anne Kerkhof en Ton Vallen bieden op ‘etnische minderheden in de Nederlandse samenleving’ hier en daar wel heel erg in stijl en inhoud op een ambtelijke nota die het eigen vakgebied aanprijst. Zonder dat dit inhoudelijk beargumenteerd wordt, komt dit artikel vooral neer op een pleidooi voor uitbreiding van de taalwetenschap als ondersteuning van een beter beleid voor de etnische minderheden. Volgens de auteurs is het van groot ‘belang dat de overheid goed op de hoogte is van de relevante en meest recente wetenschappelijke inzichten teneinde mede daarop weloverwogen beleidsbeslissingen te kunnen nemen. Algemene kennis en verworvenheden die vanuit de basiswetenschappen worden geleverd en resultaten van fundamenteel en toepassingsgericht onderzoek kunnen derhalve node worden gemist in beleidsmatige afwegings- en beslissingsprocessen.’ Zo gaat dat allemaal nog even door en het zal best waar zijn wat hier staat, maar in een bundel als deze lijkt het mij de eerste taak te zijn om de gewone lezer kennis te laten maken met minstens één belangrijk inzicht waartoe de taalwetenschap heeft geleid. Omdat dit helaas niet gebeurt zal op ‘de wetenschappelijke hitparade’ de taalwetenschap waarschijnlijk niet ‘de stip’ krijgen, die de auteurs zo graag willen hebben. Daarvoor is namelijk niet zoals zij schijnen te denken ‘public-relations’ belangrijk maar gewoon goed onderzoek. Dat laatste is in Aftellen tot 2000 heus wel te vinden. Toch lijkt het mij niet dat deze heterogene bundel hiermee voldoende belangstelling zal wekken bij lezers van buiten het Tilburgse.

■