Een niet-westerse realiteit
De slangenboom door Uwe Timm Vertaling Gerrit Bussink Uitgever: Amber, 226 p., f 27,50
Eric Gobbers
De Slangenboom van de Duitse auteur Uwe Timm is een variatie op een thema dat in nauw verband staat met de desillusies van de naoorlogse generatie. Een late dertiger, Wagner, vertrekt in opdracht van zijn bedrijf naar een door een militaire junta geregeerd Zuidamerikaans land om er de bouw van een papierfabriek te leiden. Thuis zit hij al enkele jaren emotioneel op een dood spoor, zijn vrouw en kind lijken vreemdelingen. De verwarrende ervaringen van Wagner in zijn nieuwe omgeving worden steeds afgewisseld met herinneringen aan het leven in het Westen en pogingen om de langzame desintegratie te doorgronden van een huwelijk tussen twee mensen die het ooit zo goed met elkaar konden vinden.
De eerste reactie van Wagner wanneer hij geconfronteerd wordt met de chaotische werkelijkheid van de Zuidamerikaanse tropen is er een van poging tot controle. Hoewel hij volledig gedesillusioneerd is in het westerse materialisme, valt hij, wanneer hij te maken krijgt met een wereld van chaos en corruptie, bijgeloof en brutale politieke repressie, in eerste instantie terug op diepgewortelde rationalistische reflexen. Iedereen die hij ontmoet schijnt zich erbij neergelegd te hebben dat het hele systeem vierkant draait. Wagner denkt dat zijn ethische, economische en politieke waarden sterk genoeg zijn om wat in zijn ogen misverstanden zijn als sneeuw voor de zon te doen smelten. Wanneer hij kort na aankomst een groene slang overrijdt, herhaalt hij steeds opnieuw dat het om een ongeluk gaat, terwijl de inheemse arbeiders er een onheilspellend voorteken in zien. Uiteindelijk zal er een staking uitbreken wegens onvrede over verschillende ‘onbegrijpelijke’ details terwijl bijvoorbeeld slechte leefomstandigheden of een te karig loon daar (onbegrijpelijk voor een westerse geest) geen rol in spelen.
Langzamerhand evolueert Wagner van een ‘hollow man’, een uitgebluste, gedesillusioneerde westerling naar een tragische figuur. Tegelijkertijd, en dat maakt van De Slangenboom meer dan een vlot leesbaar verslag van een mid-life crisis, transformeert echter ook het decor. Hoe meer Wagner de onbegrijpelijkheid accepteert, hoe hallucinanter de horrorshow van de dictatuur wordt. Uwe Timm orkestreert die evolutie zo meesterlijk dat het einde van de roman, wanneer het corrupte regime belaagd wordt door rebellen, tegelijk het einde van de wereld lijkt te zijn.
Auteursrechtelijk beschermd