Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 5]

Een beschroomd en speels-virtuoos dichter
Bij de dood van Han G. Hoekstra 1906-1988

Max Nord

Hij had tevreden willen sterven, Han Hoekstra, ‘zonder één pijnigend waarom’ (‘In memoriam M.’ uit Het ongerijmde leven) en misschien is het hem wel vergund geweest want de ziekte die aan zijn dood vooraf ging liet hem zijn vrienden en het leven niet meer herkennen. Van het leven heeft hij gehouden, dat is zeker:

Ik doe niets. Ik kijk zo maar naar het leven en denk hoe eindeloos ik ervan houd.

Die slotregels van het bekende vers ‘Gasthuismolensteeg’ (uit De zandloper) zijn als zovele andere kenmerkend voor zijn bescheiden persoon en zijn beschroomd dichterschap. Dichter en journalist is hij geweest, uit nieuwsgierigheid, levenslust en betrokkenheid, voortgedreven door de onrust die hem aan velen van zijn generatie verbond. ‘Ik heb het niet op mensen als ik zelf ben:/ zij weten zich zo goed als nergens thuis’, begint ‘Disqualificatie ondergetekende’, een van de ongebundelde verzen, waarmee hij zijn Verzamelde gedichten in 1972 afsloot. En hij wist het al vroeg heel goed. Al in zijn eerste in 1933 als cahier van De Vrije Bladen uitgekomen bundel Dubbelspoor beschreef hij zichzelf in ‘Voorbarige wens’: ‘Die is te indolent/ te bang zich te bezeren, te aarzelend van greep.’ Hij was toen 27 jaar oud, het is altijd zo gebleven.

Zijn vitaliteit heeft er niet onder geleden, zijn produktiviteit evenmin. Hij doorliep de mulo en de kweekschool in zijn geboortestad Den Haag, was een blauwe maandag onderwijzer daar en werkte ruim een jaar bij de Pensioenraad toen hij besloot journalist te worden. Drie jaar was hij redacteur van De Avondpost en daar zal hij Jan Campert hebben leren kennen die zijn dierbaarste vriend werd. Toen trok hij naar Amsterdam, in dienst van Strengholt, als hoofdredacteur van de Revue der Sporten, Sport in Beeld en Den Gulden Winckel, het befaamde met beschouwingen over literatuur en interviews gevulde maandblad. In die jaren kwamen ook zijn eerste bundels Dubbelspoor (1933) en Het ongerijmde leven (1940) uit. De Duitse bezetting onderging hij diep en smartelijk. ‘Zwijgen was nog altijd goud, spreken al lang geen zilver meer, maar al te vaak dodelijk lood. Wie toen en hier trachtte te leven, moest leven tegen de stroom in.’ Hoewel in algemene zin bedoeld, beschrijft Hoekstra stellig zijn eigen positie in die jaren. Ze zijn uit het begin van zijn boekje over Jan Campert, dat in 1946 bij Salm verscheen en de uitwerking was van een lezing die Hoekstra in de bezettingstijd overal in het land hield. Campert moest in zijn werk en als figuur herdacht worden, schreef hij, ‘omdat hij ónze waarden verdedigde, omdat hij één der onzen was’. Campert beschreef hij in diens tijd van zijn Haagse krantejaren als iemand die zich daar jarenlang thuis had gevoeld ‘voor zover hij dan een man was om zich ergens thuis te voelen.’ Zo heeft hij zichzelf dus een man was om zich ergens thuis te voelen’. Zo heeft hij zichzelf dus ook gekarakteriseerd, later. Het was die verwantschap die de twee journalisten-dichters verbond, de rusteloosheid, het risico, het zwervend bestaan, de kwetsbaarheid (angst ‘zich te bezeren’), de intensiteit van leven, in alle opzichten.

Hoekstra werd een van de samenstellers van de nog tijdens de bezetting door De Bezige Bij uitgegeven verzamelbundel verzetspoëzie Vrij Nederlands Liedboek en hij werd een der oprichters van deze, na de bevrijding opgerichte coöperatieve uitgeverij. Aan moed, standvastheid en doorzettingsvermogen heeft het deze verlegen man in de oorlog allerminst ontbroken.

Vertalingen

Hij was ook blijven schrijven, vanzelfsprekend. Nog in 1945 kwam Amorosa uit, de onovertroffen, speelse en (voor die tijd) gedurfde liefdesliedjes, tijdens de bezetting geschreven, die hem nu als een der belangrijke dichters van zijn generatie stempelden, en het jaar daarop de bundel Panopticum, die dat bevestigde. Het bevatte het prachtige, in veel bloemlezingen figurerende ‘De ceder’, evenals ‘Constantia’ uit Het ongerijmde leven. En tevens, voor het eerst, enkele schitterende vertalingen van Christina Rossetti, Emerson, Oscar Wilde en Ernest Dowson. De titel van dat laatste gedicht, een citaat van Horatius, had Jan Campert als motto genomen voor zijn tijdens de oorlog geschreven bundel Sonnetten voor Cynara. Met Cola Debrot en Ed Hoomik is hij redacteur van het heropgerichte Criterium. Er verscheen nog slechts één bundel van Hoekstra na de bevrijding, de verzamelbundel De zandloper, met tien nieuwe verzen aangevuld, voordat Querido in 1972 de Verzamelde gedichten uitgaf die onder het hoofdje ‘Ongeregeld’ nog acht ongepubliceerde verzen bijeenbracht. Daaronder de speels-virtuoze versjes ‘De virodoppen’ (Houdt gij ook zo van virodoppen?/ Ze zijn zo heerlijk circonflex./ Jammer dat zij, onder hun noppen,/ niet strol zijn en wat onderleks.) en ‘De grijze valinop’. Dat was een genre dat zich pas goed zou ontwikkelen in de vele populair geworden kinderversjes die hij begon te schrijven en die dikwijls het eerst verschenen in Het Parool, waar hij na de bevrijding was gaan werken.

Han G. Hoekstra
JAN VAN DER WEERD

Dat zijn poëtisch oeuvre niet meer dan honderdvijftig bladzijden zou beslaan, is uit kortzichtigheid in de wereld gebracht. Bundels kinderverzen als Het verloren schaap (1947), De ijsmuts van Prins Karel (1948) en Versjes uit de grabbelton (1953), door Meulenhoff uitgegeven en door Fiep Westendorp met veel eigen fantasie geïllustreerd, doen in poëtische fantasie en vindingrijkheid niet onder voor vergelijkbaar werk van Annie M.G. Schmidt. Ook niet in populariteit; Rijmpjes en versjes uit de nieuwe doos, nog steeds verkrijgbaar, heeft sinds 1952 niet minder dan acht drukken beleefd, en nog vorig jaar kwam De kikker van Kudelstaart bij Querido uit met tekeningen van Jenny Dalenoord, een selectie uit vier van zijn bundels. Er zijn trouwens nog ongebundelde gedichten van hem, zoals het in Het Parool in 1952 afgedrukte ‘Wie Amsterdam zegt, zegt haven’, dat in mei van dat jaar aan toen koningin Juliana, prins Bernhard en de prinsessen Irene en Marijke werd aangeboden door burgemeester d'Ailly, en de in 1964 eveneens in Het Parool verschenen ‘Ballade der schuldeloze knapen’ over de vrijspraak van Schacht. Von Papen en Fritzsche in de vonnissen van Neurenberg. Het slot:

Princes Rechtvaardigheid, als ge nog leeft en niet onder 't proces zijt ingeslapen, zendt dan voor deze schuldeloze knapen één bliksemlicht die hen feilloos doorzeeft, want bij al wat in 't herfstlicht blinkt en beeft: voor hen is onze vrijheid niet geschapen!

Wie als ik aan Han Hoekstra denkt, die goede vriend, die ondoorgrondelijke, ongrijpbare dichterfiguur, die verlegen conferencier van het journalistencabaret De Inktvis, bekroond met de Kunstenaarsverzetsprijs 1956 voor jeugdliteratuur, met de Constantijn Huygensprijs voor zijn oeuvre in 1972 en met de Jacobsonprijs 1985 (samen met Eric van der Steen) voor het hoge niveau van zijn werk, die heeft een goede herinnering, levend gehouden in dat werk.

■