[23 april 1988 - Nummer 16]
Ter zake
Diny Schouten
De Engelse vertaling van Hersenschimmen, als Out of Mind uitgegeven door Faber, kreeg een uitstekende pers. Recensent Robert Nye vindt in The Guardian de honderddertig pagina's wat weinig (‘a slim text’), en is niet helemaal tevreden over het ‘iets te precieuze’ van passages die hem doen denken aan Becketts Malone Dies, maar ‘dat is dan ook het onaardigste wat ik zou willen zeggen over een zeer behoorlijke kleine roman, die me ontroerde en die met hoofd en schouders uitsteekt boven de huidige saaie oogst.’ Manset Stimpson prijst in The Times Literary Supplement de vertaling van Adrienne Dixon, die ‘never reads like one’, en noemt Bernlefs opzet geslaagd ‘om niet te rapporteren over seniliteit, maar om die ons samen met de verteller te laten delen en ervaren’. Hugh Barnes oordeelt in The Observer dat Bernlef ‘ons veel te vertellen heeft over dementie,’ maar dat het boek op een hoger niveau gelezen kan worden als ‘een experiment in het vertellen van onduidelijke gebeurtenissen,’ zodat de hoofdpersoon Maarten Klein een ‘Marsbewoner’ wordt, een bezoeker uit het buitenaardse die er niet in slaagt enig systeem achter de feiten te ontdekken. Ook David Profumo prijst in The Sunday Times Bernlefs kennis van zaken en noemt Out of Mind behalve een ‘chilling and powerful little novel’ ook ‘een opmerkelijke studie van de mentale onthechting van de ouderdom’. ‘Als dit representatief mocht zijn voor de kwaliteit van de Nederlandse fictie, zouden we er hier meer van moeten zien.’
Uitgeverij A.W. Bruna ziet af van de claim die vorig jaar gelegd werd op de titel De zaak Gerrit-Jan Heijn. ‘We hebben al meteen besloten dat we de zaak zouden doorzetten als er een positieve afloop zou zijn, maar dat was op het moment dat de officier van justitie mr. Bot voorspelde dat die binnen veertien dagen zijn beslag zou hebben,’ zegt Bruna-uitgever Bram Wolthoorn. Omstreeks Kerstmis zag Bruna definitief af van het boek, dat gebaseerd zou zijn op de verslaggeving van GPD-journalist Weert Schenk. Schenk legde zich bij dat besluit neer, ‘want ik dacht niet dat ik er goed aan zou doen om het bij kleinere uitgeverijtjes te proberen.’ Ook Phil Muysson van de Haagse uitgeverij Bzztôh zette de plannen die hij had met de door een verslaggever van Haarlems Dagblad bijgehouden dagboek, ‘om begrijpelijke, ethische redenen’ niet door. Onder binnenland-journalisten van De Telegraaf is voor zover nieuwsdienstredacteur Strader ‘daar zicht op heeft’ niets bekend over plannen tot het schrijven van een boek over de affaire. Het lijkt Strader ‘op ethische gronden’ niet waarschijnlijk. De enige journalist die mogelijk plannen heeft is Peter de Vries (ex-De Telegraaf, nu hoofdredacteur van Aktueel), die zich op grond van zijn boek over de ontvoeringszaak Heineken als deskundige in kidnap-zaken beschouwt. De Vries verklaarde zich nog te zullen bedenken.
Mocht op 19 mei a.s. de f 50.000,- van de AKO Literatuur Prijs worden bestemd voor de Antilliaanse schrijver Tip Marugg - naar het oordeel van NRC's K.L. Poll is De morgen loeit weer aan de enige onder de zes genomineerde romans die de AKO-prijs verdient - dan wordt de redactie van Uit de kunst, het NOS-programma dat de uitreiking live zal verslaan, in enige verlegenheid gebracht: de komst van de Curaçaose kluizenaar is volstrekt onzeker. Het mogelijk ontbreken van de prijswinnaar lijkt een groter probleem dan het vinden van een interviewer, waarnaar de redactie van Uit de kunst zoekt op aandringen van de organisatoren van de AKO-prijs, die de presentatrice van het programma Leonie Jansen vooralsnog als ‘te onervaren’ beschouwen. Recente faciliteitsveranderingen bij de omroepen maakten het AKO-festijn dit jaar te duur voor de VPRO, zodat de ‘in vergaande staat verkerende onderhandelingen’ met Adriaan van Dis werden afgebroken. Gelukwensen en uitnodigingen aan het adres van Marugg zijn onderweg, maar dat daarop geen antwoord is gekomen verlicht de nervositeit omtrent zijn komst geenszins: ‘Maar zijn uitgever heeft natuurlijk contact met hem,’ zegt AKO's publiciteitssecretaris Umtul Kiekens optimistisch. Maruggs uitgever Dolf Hamming van De Bezige Bij blijkt echter ‘via-via’ slechts te hebben gehoord dat de Curaçaose kluizenaar liever met rust gelaten wordt, maar zich nog zal beraden. ‘Het rare is dat De Bezige Bij drie boeken van Marugg heeft uitgegeven zonder dat we hem ooit ontmoet hebben. Dat is betreurenswaardig,’ zegt Hamming. Het schriftelijk contact dat met Marugg wordt onderhouden doet Hamming een vraagteken zetten bij
diens ‘Bommeliaanse kluizenaarschap’, al is het hem bekend dat journalisten die Maruggs huis met een fototoestel benaderden de vier honden op zich afgestuurd zagen. Recente foto's van de schrijver zijn dan ook niet beschikbaar. Mogelijk, vermoedt Hamming, verwijderde Marugg zelfs zijn foto uit het archief van Shell toen hij daar als werknemer vertrok. Met Marugg is onlangs wel een interview gehouden door Derk Bolt en Louis Bogaars, beiden KRO-journalisten. Het werd op 31 maart uitgezonden in het programma Radio Volksuniversiteit; het ‘nachtenlang gesprek over drank, zelfmoord en het ellendige bestaan’ kostte de interviewers gezien het vermelde whisky-gebruik bijna een alcoholvergiftiging. Uitgever Hamming is overigens evenmin zeker over de komst van een andere AKO-genomineerde: W.F. Hermans. ‘Mijn persoonlijke opinie is dat je het auteurs niet kunt aandoen om op een rijtje gezet te worden om vervolgens te horen te krijgen dat je de prijs níét krijgt, zeker niet een auteur van wereldformaat als Hermans. Ik zou het met Hermans eens zijn als hij zegt dat hij niet komt, maar als uitgever hoop ik natuurlijk wel dat hij komt. Ik zit er een beetje mee.’
Theo Knippenberg, uitgever van KAOS Media, zette in een brief aan docenten Nederlands een mogelijk misverstand recht. Een eerdere mailing voor zijn serie KAOS-budgetboeken, (essays van Renate Rubinstein, Rudy Kousbroek, Dick Hillenius en Midas Dekkers in de vorm van schoolschriftjes), die hij ‘achttien jaar na de introductie van de Bulk Boeken’ aan de doelgroep presenteerde, had naar Knippenberg nu bleek ‘voor enige verwarring’ gezorgd omtrent hun herkomst: ‘met name doordat de suggestie werd gewekt dat KAOS Budgetboeken een soort vernieuwde versie van de Bulk Boeken zou zijn. Niets is minder waar. Bulk Boek bestaat nog steeds en wordt uitgegeven door Knippenbergs Uitgeverij (Patty Voorsmit) in samenwerking met de Barneveldse Drukkerij en Uitgeverij te Barneveld. De KAOS Budgetboeken worden uitgegeven door mij en zullen voortaan onder de naam KAOS Media worden uitgebracht.’ In zijn brief betuigt Knippenberg ‘oprechte spijt’ over het gebeurde, maar verzwijgt hij dat die pas in hem opkwam nadat de rechter daar om verzocht had: Knippenbergs ex-echtgenote Patty Voorsmit, eigenares van Knippenbergs Uitgeverij, maakte samen met de Barneveldse Drukkerij en Uitgeverij (BDU) in een kort geding bezwaren tegen de naamgeving Theo Knippenberg & Co Wetenschapsuitgevers en het concurrerend produkt: complete literaire teksten in goedkope uitvoering. De BDU, die in 1984 Knippenbergs winstaandeel in de Bulkboeken voor f 60.000,- afkocht, beriep zich op een clausule waarin Knippenberg zich verbond om tien jaar lang geen Bulk Boeken ‘of soortgelijke uitgaven’ tot stand te brengen. De rechter ging mee met het verweer van Knippenbergs advocaat, dat de KAOS-uitgaven in
het non-fictie-karakter afwijken van de Bulk Boeken. De verplichting tot naamsverandering van de uitgeverij en tot rectificatie werd wel toegewezen. Patty Voorsmit zag daarbij niet helemaal haar eis ingewilligd dat de mailing de zinsnede zou bevatten: ‘Het is mij gebleken dat de uitgever van de bekende Bulk Boeken hierdoor schade heeft geleden.’ Die schade werd vooral veroorzaakt door journalisten die Voorsmit terwille meenden te zijn door te schrijven dat Bulk Boeks vernieuwing van ‘een toch wel uitgerekte formule’ toejuiching verdiende, en doordat de uitgeverij kort tevoren een upgrading in papiersoort en (kleuren-)druk had aangekondigd, zodat de ‘KAOS Budgetboeken’ ten onrechte als de uitkomst van die operatie werd aangezien.
Auteursrechtelijk beschermd