Vertaald
‘Des Waerelds, doen en doolen, is maar een Malle moolen.’ Gravure uit Overvloed en en onbehagen
Bij het dorp Grijpskerke in Zeeland had Jacob Cats, schrijver van onder meer Sinne-beeldt Openende de heymenisse ende rechte aerts des christelicken self-stryts, het buiten De Munnikenhof. Dit was nog veel grootser dan zijn buitengoed Sorghvliet bij Den Haag. ‘Er zijn wel aanwijzingen dat dit zijn calvinistische geweten parten speelde. Hij verspreidde het gerucht dat het midden in een kale zandvlakte lag (terwijl het in werkelijkheid aan een waterrijk beekje stond) en dat alle plezier dat het bezit hem mocht verschaffen de vrucht was van noeste landarbeid.’ Dit is een aardige illustratie van de morele tweeslachtigheid die Simon Schama signaleert in zijn boek over Nederlandse cultuur in de Gouden Eeuw Overvloed en onbehagen (uitgegeven door Contact, 682 p., f 59,50), de vertaling van het alom geprezen The Embarrassment of Riches (besproken door Harold Beaver in de Boekenbijlage van 1 augustus vorig jaar). Dat het Nederland in de zeventiende eeuw voorspoedig ging was niet onbekend, dat het calvinisme in Nederland zijn invloed deed gelden is een historisch feit dat tot cliché is geworden. Schama echter geeft in zijn boek zoveel verrassende voorbeelden van de dagelijkse morele tweeslachtigheid bij de Nederlanders dat het is alsof je over een heel ander volk leest, terwijl het zich voor je deur heeft afgespeeld. Er bestonden verschillende lezingen: de Nederlanders mochten het graag over hun soberheid en zuinigheid hebben, buitenlanders keken hun ogen uit bij het zien van de zucht tot geld uitgeven, de overdaad, de weelde, de overvloedige dissen waarop ze vergast werden: ‘De collectieve persoonlijkheid die van de kansel donderpreken tegen Koningin Geld en Vrouw Wereld aanhoorde, pronkte in huis en op straat maar al te graag met haar macht.’ Er was een buitenlander van Nederlandse afkomst voor nodig om zich niets wijs te laten maken omtrent die vrome
soberheid: Bernard de Mandeville (geboren in Dordrecht) schreef in The Fable of the Bees dat de Nederlanders hun grootheid best mogen toeschrijven aan deugd en zuinigheid, maar in werkelijkheid was de belangrijke positie van Nederland in Europa te danken aan ‘hun wijze politiek om alles ondergeschikt te maken aan de handel, zeevaart en de onbegrensde gewetensvrijheid die ze genieten’. Schama schetst een veelzijdig panorama van de manier waarop Nederland met een calvinistisch geweten omging met zijn rijkdom. De Nederlandse cultuur wordt in zijn boek niet met een hoofdletter geschreven, want Schama heeft het niet over poëzie, theater of muziek. Hij gebruikt voorwerpen van kunst in zoverre ze een spiegel zijn van een mentaliteit. Schama is op zoek naar de moraal in het dagelijks leven: naar de betekenis van de schone stoep, de behoefte aan gezelligheid bij hoeren, de bijbelse achtergrond van de strijd tegen het water, de gespeelde krijgshaftigheid op het schuttersstuk. Het gaat bij Schama ook om zaken als de Hollandse smulpaperij, genotzucht (snuif-, pijp- en pruimtabak was een enorme industrie), het verdrinken in lekkers, tegenover de hang naar zelfbeproeving, spaarzaamheid, properheid, nederigheid. ‘Met enthousiasme en dramatische bezieling weet Schama in tal van overlappende essays kriskras zijn thema's te doorkruisen op het gebied van de Nederlandse morele en huishoudelijke economie,’ schreef Beaver. De Nederlandse vertaling is zo mogelijk een nog mooier boek dan de oorspronkelijke Engelse editie, omdat hierin veel afbeeldingen in kleur zijn opgenomen. Er staan bovendien erg veel plaatjes in die de tekst functioneel begeleiden. Schama's analyses van de Nederlandse mentaliteit in de Gouden Eeuw werden in recensies soms speculatief genoemd, maar niemand kon er omheen dat hij in Overvloed en onbehagen een verrassend oorspronkelijke visie ontvouwt, in een evocatieve stijl.
Het boek is door Contact met grote zorg uitgegeven; sneu is het daarom dat in de inleiding een zetduiveltje is geslopen: Schama schrijft dat de Erasmuslezing die hij in 1978 hield de aanzet tot het boek heeft gegeven. In de Nederlandse tekst staat 1987.
CP
Vrijdag 8 april spreekt Simon Schama over Overvloed en onbehagen op uitnodiging van de universiteit van Limburg in de grote collegezaal in Den Nieuwenhof, Zwingelput 4 te Maastricht. Aanvang 3 uur.
Dinsdag 12 april discussieert Schama op uitnodiging van de universiteit van Leiden met dr. S. Groeneveld, dr. J. de Jong en dr. E.J. Sluyter over zijn visie op de Nederlandse geschiedenis in het Groot Auditorium, Rapenburg 73, Leiden. Aanvang 2 uur.
Auteursrechtelijk beschermd
