Hermans als Multatuli-polemist
Vervolg van pagina 11
tweede druk meer dan dat ene nieuwe vliesje. Willem Frik verbeterde immers ook de naam van Multatuli's Sneeker vriend Houwink, die in De raadselachtige Multatuli als ‘Houwing’ gespeld stond, beschreef in enkele nieuwe stukken de ontvangst van Multatuli's lezingen, wijdde in een nieuwe alinea aandacht aan een bezoek van Vosmaer, en voegde toch ook op andere plaatsen gegevens toe?
Het boek werd er alleen niet veel beter van.
En Botermans weet dat. Want je kunt zeggen wat je wilt: hij kent zijn zwakke plekken. Hij vindt ook zelf zijn De raadselachtige Multatuli een slecht boek, even slecht als de tweede druk. Tenminste als we het ‘naschrift’ mogen geloven, dat door Botermans in de tweede druk ongewijzigd werd gelaten. Hij bedelt daarin allerootmoedigst om excuus voor het gebrek aan gewicht van zijn boek. Vergeef me, schrijft hij, dat er al honderden onbetrouwbare publikaties over Multatuli zijn en dat mijn boek nog eens boven op die stapel komt. Maar begrijp dat ik wel moet liegen, als niemand mij de waarheid vertelt. Ik lieg dus in commissie: dan ben ik toch niet schuldig? Heb meelij met een man alleen die een leven lang al worstelt met zijn slordigheid. Erbarmen met de auteur, die niet is opgeleid voor het schrijven van een boek als dit, en die er ook geen aanleg voor heeft. Het gebied is onontgonnen en ik ben een man alleen. Mijn taak is veel te zwaar. Geloof me toch, beste lieve critici, dat het zwaar was en eenzaam, mijn excursie door de oppervlakkigste lagen van Multatuli's leven en naleven. En vergeef me, alsjeblieft, ik smeek jullie om vergeving, want mijn lijden was zó zwaar en zó onuitsprekelijk...!
Het voortleven van literair werk hangt af van de mogelijkheid voor verschillende generaties een eigen visie op dat werk te vormen. Als er alleen nog gemeenplaatsen en herhalingen over mogelijk zijn is de vergetelheid aanstaande. Gemeten aan Willem Frik Botermans' ‘multatuliaanse’ beslommeringen ziet het er met de toekomst van het Multatuli-lezen somber uit. Als er alleen nog nieuwe gedachten kunnen gaan over spijkers op laag water en Engelse nottingen, dan zal Mutatuli in 2020 of 2087 door niemand meer gelezen worden.
Maar Botermans heeft ongelijk. Hij leest artikelen en boeken over Multatuli met een vettig vergrootglas, maar vergeet ondertussen het grote verband. Het gaat al lang niet meer om biografische feiten - dat is het grote verschil met de Multatuli-literatuur van vroeger - maar om visie op Multatuli's schrijverschap. Een essay als JJ. Oversteegens De redelijke natuur bijvoorbeeld opende in 1987 weer geheel nieuwe inzichten: heeft Willem Frik er al een oog op geslagen? Oversteegens visie noopt tot een heroverweging van Multatuli's integrale schrijverschap, dat in zijn optiek nog fascinerender wordt dan het al was. Er moeten bovendien nog veel brieven en documenten verschijnen over Multatuli's laatste jaren. Velen zullen zich nog over Multatuli's gecompliceerde schrijverschap buigen, en velen zullen er nog iets nieuws in ontdekken. Multatuli zal nog in lengte van jaren worden herdacht.
Willem Frik Botermans alleen begrijpt dat niet. Als hij niet meer over Multatuli schrijft, denkt hij, doet niemand het meer. Alleen is hij zo moe. Moe van het narennen van de feitjes, van al het gelijkhebben. Maar omdat hij toch moet schrijven voor zijn brood, zit de enige Nederlandse dissident in zijn Parijse studeerkamer aan zijn bureau. Hij zit in zijn rafelige profetenmantel zwetend over het bureau gebogen en schrijft en schrijft. In de warmte van zijn leeslampje sijpelt wat gesmolten boter in zijn ogen, maar hij blijft persen op de schamele resten van zijn grote talent, hij blijft doormelken, Willem Frik, en als er net genoeg is kamt hij even, smeert zo dun en zuinig mogelijk wéér een pagina NRC Handelsblad vol, schraapt het de dag na verschijnen weer bij elkaar, bewaart het tot hij met de klontjes van andere pagina's een heel pakje vol heeft en hup! er is weereen steentje gevoegd bij de ranzige berg op de vierkante kop.
Hij draagt géén helm met vederbos: daar hoeft onze Multatuli-gids in het buitenland niet om te liegen.
■
Auteursrechtelijk beschermd