Philip Roth
Vervolg van pagina 3
voed en heeft geen verwarring in haar hoofd. Met haar wil hij de ‘grote verandering’ in zijn leven bewerkstellingen, zodat hij met zijn rug naar zijn verleden komt te staan. Nathan is gefascineerd door ‘grote veranderingen’. Daarom bedacht hij ook dat verhaal van zijn broer Henry die ineens naar Israël gaat, ook een grote verandering. Daarom ziet hij wel iets in het heethoofd Ben-Joseph die wil dat de joden het verleden eens vergeten (‘Vergeet de herinnering!’): ook een drastisch andere zienswijze. Hoe drastisch Nathan ook van zijn verwarrende joodse bewustzijn afwil door te trouwen met Maria en van haar een kind te krijgen, juist zij blijkt een moeder te hebben die lichtelijk antisemitisch is en een zuster die het openlijk is. Dat had hij niet kunnen bedenken. Een van de briljante stukken in Het contraleven is het lange gesprek tussen Nathan en Maria waarin het hierover gaat. Eerst is er helemaal niet zoiets als ‘een jood’ of ‘het antisemitisme’, omdat ze het geen van beide een rol willen laten spelen in hun verhouding, daar staan ze boven, dat doen anderen maar. Maar geleidelijk tijdens dit gesprek gaan het joods-zijn van Nathan en het antisemitisme van de moeder een eigen leven leiden en komen de geliefden verder van elkaar te staan dan ze ooit hadden kunnen denken. Nathan zocht in Engeland de ‘verfijning’ na de ‘grofheid’ van Carnovsky, maar deze grote verandering mislukt doordat zijn joods-zijn nog te veel opspeelt.
Philip Roth maakt het zijn lezers in Het contraleven niet makkelijk nu hij de vorm zo door de inhoud laat bepalen. Maar vanaf hoofdstuk vier ging mij alles hogelijk intrigeren, geholpen door de verbale en mentale schranderheid van Roth. Voor dit soort inlevingsvermogen in andere mensen en in wat óók mogelijk is (hoezeer ook ‘onverantwoordelijk overdreven’ zoals het verwijt luidt) is moed nodig, zoals Nathan ook zelf schrijft aan Maria. Het contraleven is geen pastorale, want daarvoor is Nathan niet geschikt, het is ook geen getuigschrift van goed in de zin van passend denk gedrag, het kan wel dienen om Philip Roth alsnog de soort roem te bezorgen die hij zich voorstelde toen hij Portnoy's Complaint schreef.
■
Auteursrechtelijk beschermd