Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 9]

Een harde werker met een voorkeur voor hyperbolen
De jonge jaren van Richard Nixon

Nixon The Education of a Politician 1913-62 door Stephen E. Ambrose Uitgever: Simon and Schuster, 752 p. Importeur Van Ditmar, f 52,35

Cees Wiebes

Als je een ingewortelde afkeer hebt van Richard Nixon dan valt het niet mee om zo objectief mogelijk te beginnen aan een grote klus als het schrijven van een biografie over deze omstreden politicus. Je zult immers moeten uitkijken om de aanwezige negatieve waardeoordelen en vooroordelen niet al te zeer te laten overheersen in het schrijfproces. Afstand nemen van de hoofdpersoon was dus het allerbelangrijkste devies voor Stephen Ambrose, die al een tweetal prachtige en alom geprezen biografieën over Dwight D. Eisenhower had geschreven. Dat Ambrose (hoogleraar aan de Universiteit van New Orleans) moeite had met deze biografie, bleek toen de uitgever hem benaderde met dit voorstel. Hij reageerde heel afhoudend want naast de vele maanden nieuwe research in de verschillende presidentiële bibliotheken (meestal liggen die in onooglijke en doodsaaie plattelandsgehuchten!) en andere archieven, was de hoofdpersoon in kwestie hem zeer onsympathiek. Niet voor niets luidt de opdracht in zijn boek: ‘For my brothers Harry and Bill, who always assured a two-to-one vote for Nixon from the Ambrose boys.’ En tegen de New York Times verklaarde Ambrose: ‘I thought it was a terrible idea.’

De aanhoudende pressie van de uitgeverij en de toch wel aanwezige uitdaging bleken voor Ambrose ten slotte niet te weerstaan. Van een vriend van Ambrose hoorde ik dat hij er pas echt plezier in begon te krijgen toen hij van Nixon diens ‘Vice-Presidential Papers’ niet mocht inzien. Het gevecht om die documenten te mogen bekijken werd echter door Ambrose gewonnen. Met de steun van echtgenote Moira en dochter Stephanie, die bergen werk hebben verzet (er is zelfs een aparte familie Ambrose BV!) begon hij aan zijn onderzoek en zette zich daarna aan het schrijven met als resultaat een fascinerende en meesterlijke biografie over de ‘jonge jaren’ van Richard Nixon. Nu al moet gezegd worden dat zijn boek de geschiedenis zal ingaan als het standaardwerk voor iedereen die de Amerikaanse binnen- en buitenlandse politiek in de jaren 1947-1962 nader wil bestuderen. Alleen al het tijdsbeeld weet Ambrose gevoelig en prachtig vast te leggen en de gestaag verlopende carrière van Nixon wordt er perfect in gesitueerd.

Loner

Nixon bracht zijn jeugd door in het dorp Whittier, een Quaker-gemeenschap in Californië. Hoewel Nixon later claimde dat hij in armoedige omstandigheden opgroeide, blijkt uit deze biografie dat dit wel meeviel. Noch rijk, noch arm is de juiste typering en niet zozeer de sociale status maar de vroegtijdige dood op jeugdige leeftijd van twee broers was voor Nixon het meest ingrijpende in zijn jeugd. Na Whittier College ging hij door naar Duke University Law School waar hij dankzij - de door Roosevelt ingesteljfe - overheidsfondsen verder kon studeren. Dezelfde Roosevelt die later onderwerp zou worden van Nixons politieke aanvallen. In zijn ‘Law Study’ kwamen al de kenmerken bovendrijven die hem later in zijn politieke carrière zo zouden typeren. Hij was intelligent, werkte enorm hard, was eerzuchtig en een top-debater, maar had daarnaast weinig contacten, amper vrienden en geen sociaal leven. Kortom, Nixon was een echte ‘loner’.

Dit beeld zou niet veranderen tijdens zijn diensttijd in de Pacific in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog. Nixon wist alles tot in de perfectie te organiseren, was een uitstekend officier tegenover zijn manschappen, wist een hecht team te smeden maar bleef eigenlijk alleen. Na de oorlog stelde hij zich kandidaat voor een zetel in het Amerikaanse congres en na een smerige en anticommunistische campagne weet hij zijn tegenstander Jerry Voorhis te verslaan. Nixon zou later verklaren: ‘Of course, I knew Jerry Voorhis wasn't a Communist. But, I had to win... The important thing is to win.’ Nixon ten voeten uit. Hij begon als kersvers lid van het congres in de commissie voor on-Amerikaanse activiteiten onder leiding van de beruchte Joseph McCarthy met een heksenjacht op alles wat naar ‘links’ rook. Nixon wist zich hierdoor in landelijk opzicht duidelijk politiek te profileren en had als extra steun de wind van de Koude Oorlog flink in de rug. Nixon besloot daarom een gooi te doen naar een zetel in de senaat. Kernthema van zijn campagne: de Democraten onder aanvoering van Truman waren ‘too soft on communism’. Het geheel doet enigszins aan als een paradox zeker als men Trumans virulente anti-Russische politiek kent. Via deze agitatie, veel smerige laster, valse beschuldigingen en achterklap lukt het hem om zijn tegenstander uit de Democratische Partij te verslaan en Nixon werd een van de jongste leden uit de geschiedenis van de Amerikaanse senaat.

Senator Nixon was voor zijn samenwerking met McCarthy intussen een ‘national figure’ geworden. Eisenhower besefte dat ook toen hij de presidentsverkiezingen van 1952 inging als kandidaat voor de Republikeinse Partij en een vice-president nodig had. Nixon stond bovenaan zijn lijstje en werd uitverkoren. Maar hij mocht wel het vuile werk in de campagne opknappen. Alle frontale aanvallen op de Democraten werden door hem gedaan waardoor ‘de Generaal’ zelf in de luwte van de politieke strijd bleef. Zo kon Eisenhower zich profileren als een staatsman die boven alle partijen stond. Nixon ging in de campagne zo te keer (zijn opponent noemde hij een lid van de ‘old Al Capone gang’) dat hij later zijn excuses aanbood wat trouwens de enige keer was in zijn hele politieke carrière. Voor Truman hoefde het toen al niet meer. Nixon was een ‘shifty-eyed goddamn liar’ en Eisenhower ‘didn't know any more about politics than a pig did about Sunday’! In dit klimaat won Eisenhower de verkiezingen, Nixon werd vice-president en bleef dat tot 1960.

Hoewel Nixon als vice-president zonder meer een succes was, zou zijn relatie met Eisenhower zich nooit kenmerken door echte hartelijkheid. Voor de buitenstaander misschien vreemd maar voor Nixon die nooit vrienden maakte waarschijnlijk de normaalste zaak ter wereld. Dat betekende echter niet dat Eisenhower geen waardering had voor Nixon. Integendeel, Nixon werd bij alle beraad binnen de regering betrokken en genoot ook het volle vertrouwen van Dulles die op Buitenlandse Zaken zat. Daarnaast realiseerde Eisenhower zich terdege dat Nixon een brugfunctie vervulde tussen de conservatieve en meer gematigde stromingen binnen de Republikeinse Partij. Maar echt klikken tussen die twee deed het niet en herhaaldelijk liet Eisenhower hem dan ook enigszins in de lucht bengelen. Zoals bij de verkiezingen van 1956 toen Eisenhower heel lang weigerde om Nixon in het openbaar tot ‘running mate’ te benoemen. Intern had hij Nixon al als nieuwe vice-president laten vallen maar hij zou er om diverse redenen toch weer op terugkomen. Voor Nixon een deprimerende ervaring. Eisenhowers gedrag deed trouwens sterk herinneren aan zijn relatie tijdens de oorlog met Montgomery en de Gaulle. Hij mocht ze absoluut niet maar moest noodgedwongen met hen samenwerken.

Nixon met Eisenhower, 1952

Schouderklopjes

Dit lot trof Nixon ook maar hij sloeg zich er doorheen en herwon het afgenomen vertrouwen van Eisenhower. Dit kwam ook deels door de vele buitenlandse reizen die Nixon aflegde, waarin hij het Amerikaanse beleid goed wist te verdedigen en uit te dragen. Zijn beroemde ‘keukendebat’ met Chroesjtsjov maakte bijvoorbeeld veel indruk maar ook zijn ‘dappere gedrag’ tijdens een trip door Zuid-Amerika, alwaar hij een openlijke confrontatie aanging met heftig protesterende demonstranten, haalde de wereldpers en bracht Nixon de nodige schouderklopjes. Hij besloot dan ook een gooi te doen naar het presidentschap. De klap voor Nixon kwam hard aan toen hij in de verkiezingen van 1960 op het nippertje werd verslagen door John F. Kennedy. Een presidentschap zat er voorlopig niet in. Het enige waar Nixon op kon terugkijken was het feit dat deze campagne enigszins een normaal politiek verloop had en dat de oude smerige trucs dit keer achterwege bleven. Ambrose noemt het ‘his finest campaign’. Nixon verdween even uit de politieke arena, maar in 1962 voerde hij al weer campagne voor het gouverneurschap van Californië. Hij leed echter een zware nederlaag tegen de populaire Democraat, Edmund Brown. Opeen dramatische persconferentie maakte Nixon bekend dat dit zijn laatste optreden was geweest. Het was voorbij, zei hij tegen de verslaggevers en ‘er zou geen Nixon meer komen om tegenaan te schoppen’. Die belofte kwam hij niet na want in 1968 werd Nixon met een grote meerderheid gekozen tot president van de Verenigde Staten!

De New York Times heeft eens over Nixon geschreven: ‘Nixon talks in hyperboles, makes sweeping generalizations of sometimes dubious validity, and is adept at planting the dark and ominous inference. But he does it with extraordinary finesse’. Deze karakterisering van de jonge Nixon legt Ambrose werkelijk schitterend bloot en zijn studie doet alleen maar verlangen naar het tweede deel van zijn biografie over ‘Tricky Dick’.

■