Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 12]

Amerikaanser dan Amerika
Het leven van J. Edgar Hoover, communistenvreter en misdaadbestrijder

Secrecy and power The Life of J. Edgar Hoover door Richard Gid Powers Uitgever: Hutchinson, 624 p., f 65,70

Bert Zeeman

‘I'd rather have him inside pissing out than outside pissing in.’ Dat gaf president Johnson vlak voor zijn dood als reden voor het aanhouden van John Edgar Hoover als directeur van het Federal Bureau of Investigation (FBI) in 1963. Hoover zou in die functie vanaf 1924 zeven presidenten verslijten. Hij overleed op 2 mei 1972 en met hem overleed het instituut en de waarden die het vertegenwoordigde. Althans dat is de stelling van biograaf Richard Gid Powers die in ruim zeshonderd pagina's een zeer geslaagde poging doet tot levensbeschrijving (van Hoover) en politieke geschiedschrijving (van de Verenigde Staten in de twintigste eeuw).

Powers beperkt er zich namelijk niet toe leven en activiteiten van Hoover op een chronologische wijze uit de doeken te doen, zoals Martin Gilbert dat bijvoorbeeld met Churchill in zijn monumentale levenswerk doet, maar hij tracht ook de figuur Hoover te plaatsen in de Amerikaanse samenleving. Hij oordeelt en veroordeelt als hij dat noodzakelijk acht, zonder aanzien des persoons, zodat men na lezing van Secrecy and Power. The Life of J. Edgar Hoover niet alleen weet wat Hoover in zijn bijna vijftigjarige loopbaan als directeur van de FBI heeft gedaan, maar ook waarom hij deed wat hij deed.

Om dat ‘waarom’ goed uit de verf te laten komen blijft Powers betrekkelijk uitvoerig stilstaan bij Hoovers jeugd in het Washington van rond de eeuwwisseling. Daar vormde de jonge John Edgar zijn geloofsartikelen die tot aan zijn dood zijn handelen zouden bepalen. Het kortst kunnen die geloofsartikelen beschreven worden als die van White Anglo-Saxon Protestants. Het Washington waarin Hoover rond 1900 opgroeide werd gekenmerkt door een sterke segregatie tussen blank en zwart, een sterk christelijke inslag en een kleinburgerlijke afkeer van immigranten die in steeds grotere aantallen het land van de onbegrensde mogelijkheden bevolkten. Hoover maakte zich deze waarden eigen en het beschermen van ‘the values of Seward Square’ (waar zijn geboortehuis stond) tegen welke vreemde invloed dan ook zou hij als zijn levenstaak gaan zien. Zelf gebruikte hij daarvoor een citaat van Goethe (sic): ‘The important thing in life is to have a great aim, and to possess the aptitude and perseverance to follow it.’

In 1917, op tweeëntwintigjarige leeftijd, deed Hoover zijn intrede bij het ministerie van Justitie. De Verenigde Staten hadden net de oorlog verklaard aan Duitsland en in Rusland stonden de bolsjewiki onder leiding van Lenin op het punt de macht te grijpen. Washington was in de greep van een spy scare die na de Oktoberrevolutie als snel omsloeg in een red scare. Hoover, werkzaam op het Alien Enemy Bureau van Justitie was op een ideaal moment gearriveerd om de waarden van zijn Amerika te verdedigen tegen alle bedreigingen van buitenaf. Binnen drie jaar had hij al een aardige carrière opgebouwd door alles te vervolgen wat riekte naar linkse sympathieën, met als voorlopig hoogtepunt de uitzetting van Emma Goldman op 21 december 1919.

Eén jaar later leek zijn carrière echter al weer ten einde. In hun ontembare energie heel links Amerika van het westelijk halfrond te verbannen, liepen Hoover en zijn directe superieur, Attorney General Palmer, te hard van stapel. Binnen de Amerikaanse regering, en dan met name van de minister van Arbeid Wilson, riepen zij op een gegeven moment zodanige tegenwerking op, dat Palmers carrière op de klippen liep en die van Hoover bijna. Palmers en Hoovers bewijsvoering voor de uitzetting van een groot aantal vakbondsleiders en -leden was op in het oog lopend drijfzand gebouwd, zodat Palmer in de zomer van 1920 na de desastreuze hearings in het Congres geheel van het politieke toneel verdween en Hoover een les leerde die hij de rest van zijn leven nooit meer zou vergeten: als je als ambtenaar je nek uitsteekt, zorg dan in ieder geval voor politieke dekking op hoog niveau.

J. Edgar Hoover
DAVID LEVINE

Volksheld

De gebeurtenissen van 1920 vormden uiteindelijk slechts een kleine knik naar beneden in een carrière die verder alleen maar steil omhoog liep. Op 10 mei 1924, op negenentwintigjarige leeftijd, werd Hoover al benoemd tot directeur van de FBI, de hoogste functie die hij zou bereiken én ambiëren. De FBI vormde namelijk een aparte organisatie in het Amerikaanse staatsbestel die Hoover alle mogelijkheden bood zich te richten op zijn zelfgestelde taak. Amerika Amerikaans houden. Niet gebonden aan allerlei wettelijke bepalingen van de afzonderlijke staten, verkeerde de FBI door haar federale (voor de gehele Verenigde Staten) geldende functie in de ideale positie om uit te groeien tot de centrale organisatie in de misdaadbestrijding in Amerika. Dat dat ook gebeurde, acht Powers een van de verdiensten van Hoover. Hij slaagde erin een gedemoraliseerde instelling binnen enkele jaren om te bouwen tot een goedgeoliede, soepel en professioneel werkende staatsinstelling die weliswaar enige duwtjes in de rug nodig had voordat zij de strijd aanbond met de georganiseerde misdaad van Al Capone, Dillinger en kompanen, maar toen zij die weg eenmaal was ingeslagen dat zo grondig deed dat de strijd in het midden van de jaren dertig door de overheid gewonnen kon worden verklaard. Hoover en zijn agenten groeiden, mede door Hollywood, in deze tijd uit tot ware volkshelden die ervoor zorgden dat de Amerikanen 's nachts met een gerust hart konden gaan slapen. Oom Edgar waakte.

Onder president Franklin Roosevelt bereikte de FBI haar positie als ‘moral guardian of the nation’, een positie die zij ruim dertig jaar zou vasthouden. Hoover zag er persoonlijk op toe dat de FBI en haar agenten die functie ook werkelijk mochten waarmaken. Elke agent kon ervan verzekerd zijn dat al zijn activiteiten alsmede zijn persoonlijke leven onder strikte controle van Hoover stonden. Het vormde tegelijkertijd de sterke en zwakke zijde van Hoovers FBI. Enerzijds schiep hij een kaste van volgelingen die hem praktisch blindelings gehoorzaamden en strikt de orders uitvoerden die van hogerhand kwamen, niets minder maar ook niets meer. Anderzijds zat hij zijn ondergeschikten zodanig achter de broek en verzette hij zich zo tegen gedachten die tegen zijn normen ingingen, dat onafhankelijk denken binnen de FBI een schaars goed werd. Gekoppeld aan het feit dat Hoover als adagium hanteerde dat feiten, en dan vooral de feiten die hij zelf presenteerde, de waarheid vertegenwoordigden, schiep en bestierde hij een organisatie die stond en viel met zijn eigen persoon.

De val van de FBI zou dan ook komen met de dood van Hoover, maar voor hij daar aan toe komt schetst Powers uiterst boeiend de relatie van Hoover en zijn FBI met de achtereenvolgende presidenten en de Amerikaanse samenleving. Na de strijd tegen Capone & Co. stond daarbij Hoovers anticommunisme in al zijn activiteiten voorop. Al zijn vooroordelen kwamen hierin samen en tot zijn dood betekende ‘Amerika Amerikaans houden’ vooral de bestrijding van communisten, fellow-travellers en de (volgens Hoover door communisten gedirigeerde) burgerrechtenbeweging. In zijn bestrijding was Hoover zó niets en niemand ontziend, dat Eleanor Roosevelt en president Truman, die toch ook niet echt ‘soft on communism’ was, de FBI vergeleken met de Gestapo. De strijd tegen de burgerrechtenbeweging, en dan met name haar leider Martin Luther King, bracht Hoover tegenover zijn grootste tegenstander, namelijk Robert Kennedy, broer van de president. Hoovers strijd met de drie K's (King, Kennedy en Ku Klux Klan) beheerste zijn leven in de jaren zestig. De Ku Klux Klan lijkt buiten de opsomming te vallen, maar haar plaats hier is geheel verklaarbaar. President Johnson had nu eenmaal gelijke rechten voor blank en zwart hoog in zijn vaandel geschreven en hierin toonde Hoover zich de ware ambtenaar die uitvoerde wat zijn superieur verordonneerde.

Hellend vlak

De scheve schaatsen die Hoover met name in de jaren zestig bereed, bijvoorbeeld bij zijn naspeuringen naar de bedgeheimen van King en de Kennedy's, zijn genoegzaam bekend door de onthullingen van de senaatscommissie van Frank Church uit 1975 en 1976. Powers voegt hier niets aan toe, maar toont zich in zijn beschrijving opnieuw een goed biograaf door deze activiteiten niet weg te stoppen en negatieve conclusies niet uit de weg te gaan. Terecht constateert hij dat Hoover zich inmiddels op het hellende vlak van de illegale acties bevond. De actie die de hele Amerikaanse samenleving wakker zou schudden, de Watergate-affaire, zou Hoover echter niet meer meemaken. Zes weken voor de inbraak overleed hij. Zijn dood markeerde goedbeschouwd de overgang van een tijdperk waarin inlichtingendiensten praktisch onbeperkte mogelijkheden hadden voor hun illegale activiteiten naar een periode waarin dit soort handelingen steeds vaker in de openbaarheid zouden komen.

■