Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

Pockets

Marcos Rey schreef The Memoirs of a Gigolo, een prachtig verhaal over de opkomst en ondergang van een profiteur (Avon, 217 p. f 29,25). Dankzij het bondgenootschap met een oogverblindende vriendin weet hij zich na bonte omzwervingen geliefd te maken bij een schatrijke industrieel. Hij krijgt een functie in diens bedrijf en begint een verhouding met de directiesecretaresse, de ogen en oren van de onderneming: ‘Aan het einde van een werkdag nam ze me mee naar haar eenkamerappartement waar we gemeenschap hadden. Maar ik was er meer in geïnteresseerd het bedrijf te penetreren (...)’ Als de wonderschone vriendin van de gigolo ervandoor gaat valt zijn façade.

In de Tweede Wereldoorlog is Roald Dahl RAF-piloot. In de Libische woestijn moet hij in een zandstorm een noodlanding maken, waarbij hij net op tijd uit het vliegtuig weet te kruipen, dat vervolgens explodeert. Hij blijkt te zijn neergekomen tussen de Italiaanse en Engelse linies, en Engelse soldaten redden hem uit het niemandsland. Dit is een van de anekdotes uit Going Solo, het verslagen. Over het leven in Levendig vertelde herinneringen, voor de liefhebbers van Dahls verhalen (Penguin, 209 p., f 20,75). Over het leven in Engeland tijdens de Tweede Wereldoorlog verscheen Children of the Blitz. Memories of a War-time Childhood, samengesteld door Robert Westall (Penguin. 237 p., f 42,-). Westall ging op zoek naar de werkelijkheid achter zijn eigen herinneringen: toen de oorlog uitbrak was hij negen jaar. Hij verzamelde foto's en ooggetuigenverslagen. Over het leven in de schuilkelders, voedsel- en brandstofproblemen, bombardementen, kinderevacuatie, en andere noodoplossingen in een belegerd land. Op veel foto's wordt gelachen en kinderen spelen door, ook al is de ernst van een bombardement bijna dagelijkse realiteit. De aardigste (propaganda) foto vond ik die van een groep met gasmasker gymnastiekende meisjes: ‘Hitler will send no warning - so always carry your gas mask.’

Het nazi-regime veroordeelde de Freudiaanse, ‘joods-wetenschappelijke’ psychoanalyse als een bedreiging van de staatscontrole van het individu. Andere vormen van psychotherapie (volgens Jung of Adler) werden niet alleen getolereerd, maar mochten zich verheugen in de stichting van een heus instituut in Berlijn, dat werd ondersteund uit fondsen van het Duitse Arbeidsfront, de Luftwaffe en de officiële Onderzoeksraad. Over dit Göring-instituut schreef Geoffrey Cocks Psychotherapy in the Third Reich (Oxford University Press, 326 p. f 47,-). Wat had Göring met psychotherapie? Hermann niet zo veel, maar zijn neef Matthias Heinrich Göring was een vurig bepleiter van deze tak van wetenschap. Neef Matthias wist sluw gebruik te maken van zijn bloedbanden, en was met de ontwikkeling van een ‘Herrenvolk’ de aandacht voor de psychologische gezondheid niet ook noodzakelijk? Cocks interviewde voormalige medewerkers van het Göring-instituut over de moreel en intellectueel twijfelachtige plaats die dit innam in de ontwikkeling van de psychotherapeutische beroepspraktijk. Afgezien van behandeling van individuele gevallen hielp het instituut ook bij het opstellen van ‘Völkerpsychologische’ karakterschetsen voor propagandadoeleinden: hoe kon je de Russen, Amerikanen, Britten, etcetera het best op hun verschillende zwakheden aanspreken? Psychotherapy in the Third Reich geeft een helder beeld van de psychologische organisatie aan Duitse zijde van de oorlogsvoering in de jaren 1940-1945. Met zeer uitvoerige documentatie en voorzien van register.

Een opwekkend boek in onze jaren van morele restauratie is Norman Vincent Peales Why Some Positive Thinkers Get Powerful Results (Fawcett Crest, 215 p. f 13,90). Peale biedt de lezer een eenvoudig, wetenschappelijk verantwoord, stap-voor-stap systeem om onzekerheid in zelfverzekerdheid, hindernissen in mogelijkheden en gepieker in actie om te zetten. Een heerlijk werk vol positieve mensen. Bijvoorbeeld Jesse Owens, de man die geloofde in zijn droom en de snelste mens ter wereld werd. Waarom leidt het opgewekte denken volgens Peale tot grootse resultaten? ‘Positieve denkers krijgen positieve resultaten omdat ze van het leven houden, hun goeie dagen tellen, ervan genieten, er zich aan overleveren, en met enthousiasme. Het is een, feit dat als de mensen van het leven houden, het leven ook van hen houdt.’ Het zich bevrijden van akelig negatieve gewoonten is volgens Norman Peale een spiritueel proces, waarij God een onmisbare rol speelt: ‘Dus roep ik u op te geloven, te geloven in God, in het leven, en in uzelf.’ En Peale besluit met een woord van Kant: ‘Het is Gods wil, niet alleen dat we gelukkig zijn, maar ook dat we onszelf gelukkig maken.’

De ondernemers van de Hudson Bay Company moeten op zijn minst voorbeelden zijn geweest van wat Peale zich als positieve denkers voorstelt. Peter C. Newmans Company of Adventurers vertelt van hun ‘powerful results’: het gebied van deze enorme ‘compagnie’ strekte zich op het hoogtepunt van haar macht uit over eentwaalfde van het aardoppervlak. In de eerst helft van dit tweedelige werk schetst Newman opkomst en bloei tot 1800, ondanks de vele cijfers en feiten in zeer leesbaar proza. Het is een kroniek over het ontstaan van Canada. Newman baseerde zich op overgeleverde getuigenissen en documenten en putte daarbij uit ongewoon rijke bron. Hij schrijft dat de Hudson Bay Company na het Vaticaan het best gedocumenteerde instituut ter wereld is. Tussen alle documenten ook zeer levendige interesse. Voor wie wil weten hoe de geslachtsdaad bij bevers verloopt: Newman maakt er melding van (Penguin, 564 p., f 26,90).

In 1817 arriveerde een Amerikaanse diplomaat in Londen: Richard Rush. Zijn waarnemingen in de Londense society schreef hij op in A Residence at the Court of London (Century, 239 p. f 32,50). Als Rush en echtgenote op weg zijn naar een koninklijk bal passeert hun koets een enorme rij stilstaande, overvolle rijtuigen met belangstellenden. Eenmaal binnen is Rush verbluft door het aanzicht van honderden vrouwen die op lijken te rijzen ‘uit de kleine barricade’ van hun hoepelrokken. Serieuze zaken zijn er natuurlijk ook te doen voor Rush. Zo worden in 1818 twee Engelsen ter dood gebracht die zijn gevangengenomen toen ze in Florida aan indiaanse zijde tegen het leger van de Verenigde Staten vochten. In Engeland brengt het nieuws van de executie nationale verontwaardiging teweeg. Rush staat voor de taak de noodzakelijkheid van de Amerikaanse handelwijze te verklaren uit de gecompliceerde en geperverteerde verhouding tussen de blanke regering en de indianen. Zijn woorden lijken het vertrouwen van de Engelse regering in het Amerikaanse beleid te bevestigen.

ATTE JONGSTRA