Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

Humeuren & temperamenten
Nieuwjaarsgevoel

Gerrit Komrij

Eén dag hoeft het nieuwe jaar maar oud te zijn of het is al beduimeld. Maar elk jaar beleef je opnieuw, heel even, de sensatie van een vers gesteven laken, een paar schoenen zó uit de etalage van de schoenwinkel, een ongeopend doosje sigaretten. Je kruipt tussen de lakens en ze zijn verkreukeld; je loopt één meter op je schoenen en ze zijn tweedehandsje neemt een trek van je sigaret en het cellofaan van het pakje ligt aan flarden - maar je hebt de krakende versheid van je bed geroken, een fractie van de eeuwigheid glommen je schoenzolen als een kastanje die je over je mouw had gewreven, de vouwen in het zilverpapier van je sigarettendoosje hielden je met hun onberispelijkheid een ogenblik in bekoring. Op nieuwjaarsdag heb je, hoe kort ook, het hele jaar glimmend en geurend en nieuw in je hand.

Nieuwjaar - dat was als kind een dag van helderheid voor je, alsof je het oude jaar als een zak vol duistere rommel buiten de deur had gezet. Het verleden was verdwenen, als een zwart gat dat in het niets was weggezeild. Voor je lag het licht, verblindend als de sneeuwpop die je, dansend op je tenen, aan het maken was. De lucht knetterde en kraakte als het cellofaan van je snoepgoed, toffees en ulevellen en jujubes, in alle vroegte opgehaald bij ooms en tantes. Winterkoninkjes en griotten. Alles was zacht en sponsachtig als spekjes, zoet als boterkoek. Je waande je op de drempel van louter heerlijkheden. Al snel leerde je dat die meestal uitbleven. Maar het gevoel handhaafde zich - iedere nieuwjaarsdag opnieuw. Zo bevangt je ook altijd een zucht naar zwerven en verre landen wanneer je, alleen maar om een vriend of een kennis op te halen, een vliegveld betreedt en voel je je rijp voor de operatietafel wanneer je, met geen ander doel dan het bezoeken van een ziek familielid, door de gangen van een ziekenhuis wandelt.

Vliegvelden en ziekenhuizen hadden zo hun eigen aureool.

De nieuwjaarsdag werd zomaar een dag tussen andere dagen, een dag met een gisteren en een morgen die je steeds routineuzer doorliep, maar het aureool van een volstrekt nieuw begin, van kraakheldere lakens bleef. Vrieskou betekende geluk.

P. Hermanides

Eerst kwamen er de nieuwjaarsdagen met iets van weemoed naar het voorbije jaar. Er was niet alleen licht in de toekomst, ook vlammetjes uit het verleden sudderden nog wat door. Je had uit die afgesloten periode wel iets willen meenemen - iets wat minder snel kleverig werd dan je snoepgoed. Vervolgens werd de toekomst steeds onbelangrijker, ongewenster, het verleden vlammender, warmer. Het contrast tussen duister en licht vervaagde. Er laaiden eenzame fakkels in het donker achter je en een vale, loodgrijze schemering gloorde in het verschiet. Maar onveranderd bleef de nieuwjaarsdag zelf, door associatie en illusie, een dag van ongeschonden klaarheid. De atmosfeer was statisch geladen, er heerste rust.

Je wist dat het stof, de hersenspinsels van gisteren allerminst verdwenen waren. Je had, al leek het jaar in witte windsels te liggen, een zak vol doffe zorgen over de drempel meegetild. Je besefte dat de stilte een broze illusie was die door het minste of geringste om zeep kon worden geholpen. Nog voorde middag zou opnieuw de gong slaan, de zweep weer hebben geknald.

En nu? Nu is zowel voor als achter je alles duister. De herinnering doet pijn en de toekomst hoont je. De pijn en de hoon zijn des te schrijnender op die dag van toneelmatige vrede. Je leeft in een continuüm van dreiging, en het kan je niet eens schelen. Je bedelft je bitterheid onder het zoet. Het lijkt verdomme wel elke dag nieuwjaarsdag.