Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

Talloze denkbeeldige tuinen met echte padden erin
Een bloemlezing van twintigste-eeuwse Engelstalige dichteressen

The faber book of 20th century women's poetry samengesteld door Fleur Adcock Uitgever: Faber and Faber, 330 p. Importeur Nilsson & Lamm, f 21,50

Henk Romijn Meijer

Wie van de door Fleur Adcock samengestelde bloemlezing The Faber Book of 20th Century Women's Poetry een tot poëzie verbrokkeld feministisch manifest verwacht, komt erg bedrogen uit. Poëzie is en blijft hoofdzaak in dit aantrekkelijke boek: schrijfsters die de poëzie gebruiken voor onpoëtische doeleinden werden door de samenstelster buiten de deur gehouden. Adrienne Rich, over wie Adcock in haar inleiding schrijft dat zij ‘algemeen erkend wordt als de dichteres die het meest volledig en veelzeggend uitdrukking heeft gegeven aan de gevoelens van vrouwen over hun seksuele identiteit en over hun betekenis in de maatschappij’, krijgt niet meer dan een beperkte plaats toegewezen, veel beperkter dan de vier ‘groten’ van de bundel: Marianne Moore, Elizabeth Bishop, Stevie Smith en Sylvia Plath. Haar keuze uit het werk van Sylvia Plath is kenmerkend voor Adcocks voorkeur. Het eens door George Steiner extravagant geprezen ‘Daddy’ (‘Het is het “Guernica” van de moderne poezie’) staat niet eens in het boek. Fleur Adcock houdt kennelijk meer van Plath's bescheidener thema's en gedichten waarin het persoonlijke, ook al ontstijgt het zichzelf, niet uitgroeit tot een publieke aanklacht. Een gedicht als ‘Lady Lazarus’, wel opgenomen, (‘Dying / Is an art, like everything else. / I do it exceptionally well.’) is niet veel minder macaber dan ‘Daddy’, maar hoewel de neiging om zich met de nazi-verschrikkingen te identificeren aanwezig blijft (‘...my skin / Bright as a Nazi lampshade...’) is het beschuldigende en agressieve veel onbestemder. En gelukkig koos Fleur Adcock ook een paar gedichten waarin Plath's charme en barokke humor doorbreken, zoals ‘Balloons’ dat de ballonnen van de kinderen beschrijft als ‘Oval soul-animals’. Plath is belangrijk, niet omdat ze ‘betekenispoëzie’ schreef, maar omdat ze, bij haar drang om te bekennen, ‘het technisch vermogen bezat om haar emoties en ervaringen om te zetten in literatuur en niet alleen zelfexpressie’. Anne Sexton, die lange tijd in één adem met Sylvia Plath werd genoemd, bezat dat vermogen niet volgens Fleur Adcock, en van haar zijn dan ook geen gedichten opgenomen. Zou het oordeel van een mannelijke collega even streng zijn uitgevallen?

Deze meer dan driehonderd bladzijden poëzie biedens weinig liefdeslyriek, weinig zelfbeklag, weinig extase, en maar zelden iets dat niet tot leven is gekomen. Veel is concreet, geestig, aards, zoals bijvoorbeeld het poepgedicht (‘The Excrement Poem’) van Maxine Kumin dat eindigt als een eerbetoon:

However much we stain the world, spatter

it with our leavings, make stenches, defile
the great formal oceans with what leaks down,
trundling off today's last barrowful,
I honor shit for saying: we go on.

Zou de preutse Marianne Moore in een gedicht over zo'n uitzonderlijk alledaags onderwerp ‘het echte’ hebben teruggevonden dat ze in haar ‘Poetry’ bezong als het waarmerk van poëzie?

Het was een goed idee van Fleur Adcock om van Moores ‘Poetry’ de oorspronkelijke versie te kiezen en niet de latere waarin het gedicht tot vier regels is teruggebracht. In de bloemlezing heeft het oudere ‘Poetry’ het aanzien van een beginselverklaring van de samenstelster: ‘the genuine’ overheerst in de bundel die de liefhebber talloze ‘imaginary gardens with real toads in them’ voorhoudt.

Elizabeth Bishop
DAVID LEVINE

Marianne Moore
DAVID LEVINE

Marianne Moore was Amerikaans excentriek zoals Stevie Smith Engels excentriek was. De ogenschijnlijk zo nonchalante Stevie Smith kreeg veel later dan Marianne Moore een plaats toegewezen te midden van de ‘serieuze’ dichteressen en dichters, en dat is begrijpelijk. Een gedicht als ‘The Jungle Husband’ waarin de oerwoud-echtgenoot over het oerwoud zegt: ‘It is all grey / But green on top / Only sometimes when a tree has fallen / The sun comes down plop, it is quite appalling’, doet eerder denken aan Noel Coward dan aan bijvoorbeeld Philip Larkin die Stevie Smith een ruime plaats gaf in zijn Oxford Book of Twentieth Century English Verse. Zelfs bij het vermaarde ‘Not Waving But Drowning’ is het mogelijk om de bitterzoete melancholie voor kluchtig te verslijten.

Toch hebben Marianne Moore noch Stevie Smith, evenmin trouwens als Sylvia Plath en Elizabeth Bishop over erkenning te klagen gehad. Of ze behoren tot de typisch vrouwelijke schrijfsters waarvan Fleur Adcock zegt dat hun schrijven ‘dikwijls tot stand kwam ten koste van andere genoegens, zoals het gezinsleven’? Ik betwijfel het. Voor mannen is schrijven niet minder een keuze ‘ten koste van’ iets anders, als je gelooft in het bestaan van een keuze tenminste, en Moore en Bishop vonden in de pen misschien meer voldoening dan de krijsende kinderen hun zouden hebben verschaft die Henry James en Proust ook niet bezaten.

Anarchie

Elizabeth Bishops poëzie is vol stilte. Wat is toch het geheim van deze merkwaardig serene, merkwaardig grillige poëzie? Plath is heftig en dramatisch, of ze nu schrijft over klaprozen of zelfmoord. Bishops werk is meditatief en tegelijk sterk visueel. In haar minutieuze waarneming wordt het exotische, het Zuidamerikaanse landschap en de mensen die erin rondlopen, vertrouwd. In ‘The Bight’ leidt een fantasievol en toch uiterst precies beeld (water dat de kleur heeft van ‘the gas flame turned as low as possible’) tot fantasieën binnen de dampkring van het onderwerp (‘one can smell it turning to gas; if one were Baudelaire / one could probably hear it turning to marimba music. / The little ocher dredge at work off the end of the dock / already plays the dry perfectly off-beat claves), en dadelijk daarop volgt opeens, met een bijna anarchistische willekeur gekozen zakelijke informatie (‘where... the blue-gray shark tails are hung up to dry / for the Chinese restaurant trade’). En tot slot is er, zoals zo vaak in haar werk, een uiting van intens plezier in het zien van anarchie:

All the untidy activity continues,
awful but cheetful.

20th Century Women's Poetry laat werk zien van veel dichteressen die minder of (nog) helemaal niet bekend zijn, van de intens doorleefde gedichten van Charlotte Mew, die de laatste tijd meer in de belangstelling zijn gekomen, tot de levendige poëzie van de in 1945 geboren Selima Hill waarin Robert Lowells Life Studies nog duidelijk doorklinken. Zij staat aan de grens: wie na 1945 is geboren, valt buiten het bestek van de bloemlezing.

Uit het vele kan iedereen op zijn beurt weer een persoonlijke keuze maken. Mij spreekt het werk van de zwarte Amerikaanse dichteres Gwedolyn Brooks erg aan vanwege de humor en de energieke taal waarin ze bijvoorbeeld in ‘Kitchenette Building’ het oude onderwerp van de in het dagelijkse leven verdrongen droom nieuwe glans geeft (‘But could a dream send up through onion fumes / Its white and violet, fight with fried potatoes / And yesterday's garbage ripening in the hall...?’). En verder het werk van Josephine Miles, May Swenson, Tess Gallagheren Patricia Beer die in ‘In a Country Museum’ een lappendeken ziet die is gemaakt door een meisje van veertien dat later, als vrouw van tachtig, verklaarde dat het maken ervan haar meer plezier had verschaft dan wat ook in haar leven:

...If it is true

That to labour on these plodding squares meant more
Than marriage bed, children and a belief in God,
It is the best country marvel in this building
And suitably placed among these bright fields of food.

‘Natuurlijk heb ik vooroordelen,’ schrijft Fleur Adcock in haar inleiding. ‘Ik heb geen belangstelling voor “oerkreet”-geschrijf: plakken rauwe ervaring onaangetast door enige poging tot ordenen en selecteren... ik houd niet van bezwerende poëzie - van poëzie althans die niet meer is dan alleen bezwering.’

Naar mijn smaak heeft Fleur Adcocks vooroordeel veel bijgedragen tot de hoge kwaliteit van haar bloemlezing.

■