Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 11]

Een infiltrante in het Front National
Een vrouwelijke Wallraff in Frankrijk

Au front door Anne Tristan Uitgever: Gallimard, 257 p. Importeur Nilsson & Lamm, f 34,45

Karin Groet

Iemand aan de kleine tafel in de sober ingerichte vergaderruimte verzucht dat de Duitsers van geluk mogen spreken dat ze geen ‘Arabes’ hebben, waarop Roland, het hoofd van de plaatselijke partijafdeling meteen fel reageert: ‘Duitsland is ook bedorven, net als Frankrijk. Daar hebben ze Turken, en er is zelfs een journalist geweest die zich heeft vermomd als Turk.’ Het verhaal rond Günter Wallraffs meest recente rol (Ik Ali) is hem kennelijk ter ore gekomen; ‘die Wallraff is een ontzettende schoft’. Op dat moment realiseert Anne zich dat Roland binnenkort ook zo over haar zal denken.

De zevenentwintigjarige Franse journaliste Anne Tristan kroop zes maanden in de huid van de werkloze typiste Anne G. volgens de journalistieke formule van Wallraff. Zelf overtuigd van totaal andere politieke idealen onderzocht zij in haar nieuwe gedaante wat mensen bezielt die zich aansluiten bij het extreem rechtse Franse Front National. Haar ervaringen beschreef zij in een boek dat zojuist in Frankrijk is verschenen.

Anne besluit zich voor een halfjaar te vestigen in Marseille, de tweede stad van Frankrijk. De stad die Jean-Marie Le Pen, partijleider van het Front National, onlangs als volgt typeerde: ‘Verminkt Marseille, geruïneerd Marseille, bezet Marseille, maar binnenkort bevrijd Marseille: Marseille waar vandaag zóveel buitenlanders wonen dat zij morgen onze vijanden zullen zijn. Het is de roeping van Marseille om de hoofdstad van de mediterrane wereld te zijn en niet diens dumpplaats.’ Anne wil er in een goedkope flat in een van de grauwe, noordelijke buitenwijken wonen. Ze kiest het vijftiende arrondissement, waar naast wat minder gefortuneerde Fransen vooral veel Noordafrikanen wonen. In wijken als deze zoekt het Front National de voedingsbodem voor zijn vreemdelingenhaat. Kennelijk met succes, gezien het feit dat het Front tijdens de parlementsverkiezingen van 1986 al 25% van de stemmen in Marseille behaalde. Bij uitstek een geschikte plek voor Anne Tristan in haar rol van de nationalistische activiste Anne G.

Het plaatselijke partijbureau wekt een haast clandestiene indruk: de ingang ligt verborgen en elk herkenningsteken ontbreekt. Na het invullen van enkele schaarse gegevens hoort Anne al bij het Front; tot haar verbazing wordt ze meteen als gelijkwaardig lid behandeld en is ze binnen de kortste keren secretaresse van de afdeling. De eerste contacten en ervaringen met de ‘lepénisten’ werpen haar stereotiepe denkbeelden onmiddellijk omver: ze heeft niet te maken met een karikaturale groep neofascisten maar eerder met vriendelijke buren en onopvallende voorbijgangers. Dat betekent een schok voor Anne: het profiel van een aanhanger van het Front National is niet bepaald afwijkend te noemen. Het blijkt een doorsnee Fransman of Française te zijn, die zich alleen als rechtgeaarde nationalist(e) benadeeld en bedreigd zegt te voelen door de grote hoeveelheid Arabieren in eigen stad en land. In de ledenadministratie komt de afdelingssecretaresse Anne G. naast een enkele vrouw voornamelijk mannen tegen: bankemployés, PTT-ambtenaren, bouwvakkers, vertegenwoordigers, spoorwegbeambten en af en toe een werkloze. Alledaagse mensen met onalledaagse opvattingen.

Grappen en pesterijen

Tijdens de wekelijkse bijeenkomsten van het Front in het vijftiende arrondissement leert Anne een paar trouwe bezoekers wat beter kennen. Daar hoort ook Alessandro bij, een vrachtwagenchauffeur van Italiaans-Tunesische afkomst. Hij woont al twintig jaar in Frankrijk en heeft een hartgrondige hekel aan Algerijnen. Regelmatig haalt hij zijn Algerijnse oorlogsherinneringen op, samen met de Belg Dewaert, die er als ‘légionnair’ gevochten heeft. Het mondt iedere keer weer uit in een tegen elkaar opbieden van grappen en pesterijen. Doordat zij ‘hun bloed voor Frankrijk vergoten hebben’, zeggen zij de Franse nationaliteit zelf dubbel en dwars verdiend te hebben. Een andere trouwe gast is Rezzi, een mysterieuze zwijger, wiens enige inbreng bestaat uit zijn standaardreactie; op alles wat er over buitenlanders of joden wordt gezegd, antwoordt Rezzi op laconieke toon met de stuitende woorden: ‘We moeten de ovens gewoon weer aansteken, dat is de enige oplossing.’ Inmiddels reageert niemand meer op deze geluiden.

Le Pen en aanhangers
abc

Een van de weinige vrouwen van deze afdeling is Veronique. Ze werkt op het abattoir in de buurt en koos al als vanzelfsprekend voor Le Pen voordat een vriend haar vroeg om actief te worden in de partij. Politiek is niet haar sterkste kant: ze haalt de ismes nog wel eens door elkaar, maar ze voelt dat ze goed zit bij het Front. Roland is afdelingschef en houdt de administratie op een chaotische manier bij: hij doet nauwelijks aan ledenwerving. Zonde van je tijd, vindt hij: ‘Iedereen is toch voor ons, en degene die dat niet is, is anti-Frans.’

Ze nemen Anne allemaal onmiddellijk in hun midden op en vormen een grote familiaire vriendenkring. Op een feestje zegt een onbekende zelfs troostend tegen Anne: ‘Het geeft toch niks dat je alleen bent, nu zijn wíj toch je familie.’ Ze vormen een warm onthaal voor hun nieuwe vriendin, die in haar rol als ‘lepéniste’ zelf de nodige compromitterende momenten meemaakt. Af en toe vertrouwt ze de lezer haar te hoog oplopende gewetensnood toe; haar buikkrampen, haar zin om te vluchten of haar algehele schaamte voor het gedrag van haar ‘partijgenoten’. Een enkele keer bezoekt ze een echte vriendin in Marseille, hoewel ze weet dat dit verwarrend werkt, en eenmaal pakt ze zelfs de trein en woont ze 48 uur in haar eigen huis in Parijs.

Anne beweegt zich zo actief mogelijk in de partij. Ze rijdt regelmatig mee in demonstratieve optochten, in een auto die versierd is met nationalistische wimpels en beplakt met blauw-wit-rode stickers met de ondubbelzinnige tekst: ‘La France, aimez-la ou quittez-la’. Ze plakt illegaal affiches in haar eigen wijk en loopt mee in vele demonstraties. Zo bezoekt ze ook alle feesten die de jeugdafdeling van het Front in de buurt organiseert ter opfleuring van het eentonige uitgaansleven en tegelijkertijd ter kennismaking met hun partij. Een kunst die de ‘lepénisten’ overigens hebben afgekeken van de linkse partijen, die vroeger zulke buurtactiviteiten voor de jeugd in Marseille organiseerden.

Niet elke bijeenkomst blijkt even feilloos verzorgd te zijn: op Annes eerste feestje zijn er na de Miss Front National-verkiezingen enkele afgevaardigden uitgenodigd. Tijdens de rede van de laatste spreker installeert een orkestje zich in het donker voor het volgende programmaonderdeel. Afkeurend gesis stijgt op uit de zaal als blijkt dat de band uitsluitend uit zwarten bestaat. Alsof de zanger zich wil verontschuldigen zingt hij al snel het refrein: ‘Oyé, oyé, Front National...’ De reacties blijven niet uit: ‘Als de communisten dit zouden zien zouden zij ons beschuldigen van het uitbuiten van zwarten’, waarop een ander reageert: ‘Juist niet, dan zouden zij juist zien dat wij geen racisten zijn!’

Anne beleeft haar meest schokkende gevoel van medeplichtigheid op een avond, wanneer ze bij vrienden in de auto zit met wie ze nog wat gaat drinken in de stad. Veronique en Julien blijken op zoek te zijn naar een Algerijn die ze nog wat kunnen pesten in hun inmiddels totaal verlaten buurt: ‘Snel, rij wat harder, daar heb je d'r een.’ Anne negeert de inmiddels bekende plagerijen, maar schreeuwt het uit als ze merkt dat het dit keer menens is. Nog net voor het echt te laat is gooit Julien zijn stuur om. Opgewonden en voldaan vevolgen zij hun weg. Voor het eerst kan Anne haar afschuw niet verbergen; ‘Kom op Anne, je dacht toch niet dat ik het echt zou doen!’

Inmiddels bestaat de werkloze activiste Anne G. niet meer: de journaliste Anne Tristan woont weer in Parijs. Haar kennismaking met deze ‘epidemie van vreemdelingenhaat’ waar iedereen zo langzamerhand aan gewend schijnt te raken, laat haar echter niet meer los. Ze is dan ook vastbesloten haar ‘ex-partijgenoten’ in Marseille nog eens op te zoeken, nadat de eerste vlaag van woede wat bekoeld is.

Verkiezingsstrijd

Op dit moment is de hoop van de ‘lepénisten’ in Marseille op de toekomst gericht. Het wachten is op een nog grotere aanhang, op een eigen burgemeester, die hen een ‘schoon’ Marseille zal bezorgen, en natuurlijk op een forse winst tijdens de presidentsverkiezingen in maart 1988, waarvoor Le Pen zich zojuist formeel kandidaat heeft gesteld. Alle politici die meedingen naar het felbegeerde presidentschap blijken zich al een halfjaar voorde verkiezingsdatum extremer te profileren. Politieke daden en uitspraken staan nu al permanent in de schijnwerpers: de aandacht van de media is heilig. Ook voor Le Pen dus een goede reden om de stilte te verbreken in de Assemblée Nationale, waar zijn partij sinds anderhalf jaar 33 van de 491 zetels bezet. Aanvankelijk is het parlementaire gedrag van het Front National opvallend beheerst geweest, door de ijver zich als een fatsoenlijke partij te presenteren. Sinds kort verschijnt Jean-Marie Le Pen echter regelmatig in het nieuws met zijn provocerende intolerante, racistische en antisemitische uitspraken. Door in de Assemblée zoveel mogelijk stampei te maken over de in zijn ogen verrotte Franse democratie, hoopt hij de ook in de Vijfde Republiek sluimerende antiparlementaire sentimenten aan te wakkeren. Laatst heeft hij zich zelf paradoxaal genoeg nog de enige werkelijke verdediger van de rechten van het Franse parlement genoemd. De antirepublikeinse ‘lepénisten’ zien in Le Pen zelfs de sterke man die Frankrijk zou moeten begeleiden naar de terugkeer van de monarchie. Nu Le Pen in de hitte van de verkiezingsstrijd zo hard te keer gaat, lijken meer Fransen zich van hem af te wenden. Velen gaven kennelijk eerder de voorkeur aan een ‘fatsoenlijke’ Le Pen dan aan deze Franse evenknie van ‘Hadjememaar’. Zelfs binnen zijn eigen partij heeft zijn gedaanteverwisseling onrust veroorzaakt.

Le Monde publiceerde op 4 november de bemoedigende resultaten van een landelijke enquête naar de populariteit van het Front National. Na de vele provocaties van Le Pen blijkt momenteel 78 procent van de Franse bevolking vijandig te staan tegenover diens opvattingen. Dat betekent een opmerkelijke stijging vergeleken met de vorige peilingen. In november van 1984 bleek slechts 57 procent van de Fransen de ideeën van het Front te verwerpen. In de periode van oktober 1985 tot mei 1987 steeg dat percentage met tien tot 67. Op dit moment zegt nog maar 3 procent van de Franse bevolking met zekerheid voor Le Pen te zullen stemmen. Cijfers die met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd moeten worden: de absolute waarde en de geldigheidsduur van een opinieonderzoek zijn altijd berperkt en bovendien afhankelijk van variabele factoren. Opvallend feit is wel dat deze verschuiving van de publieke opinie voornamelijk veroorzaakt blijkt te zijn door de slinkende populariteit van de rubriek ‘geen mening’.

Kennelijk varen mensen als Le Pen alleen wel bij onwetendheid.

■

Karin Groet is neerlandica en tijdelijk verbonden aan het Institut Néerlandais te Parijs.