Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

Herstel
Kenneth Tynan-biografie

Op de voorpagina van de Boekenbijlage van vorige week werd door Hans Keller de biografie van Kenneth Tynan besproken. In de vierde kolom rechtsboven is tussen de alinea die eindigt met ‘“de erotisch-pornografische revue” Oh! Calcutta! nadrenzen’ en de daarop volgende, die begint met ‘Het was mogelijk’, een gedeelte van de tekst weggevallen. Dat wordt hierbij, met excuses voor het ongemak, alsnog afgedrukt.

Die revue was in het kader van de seksuele bevrijding of de seksuele revolutie - of hoe dat ook al weer heette - zijn idee en het is jammer dat de meeste mensen die de naam Kenneth Tynan iets zegt hem hiervan kennen. Al heeft hij daar zelf nadrukkelijk om gevraagd. De Engelsen onder hen zullen zich Tynan vooral herinneren van een avond in november 1965 toen hij als gast in het satirische televisieprogramma BBC-3 als eerste het woord fuck luidop in een uitzending zei. Meer dan de halve natie stond op zijn kop en van verschillende zijden werd hem - al dan niet anoniem - verzocht zich tijdens de eerstvolgende uitzending van het live-programma ter genoegdoening voor zijn kop te schieten. ‘Mijn God,’ verzuchtte Tynan, ‘zal ik straks zó in de herinnering voortleven?’ Dat is zeer aannemelijk, in aanmerking genomen dat de man die voor de tweede keer fuck zei tijdens een live-uitzending ook erg beroemd is geworden. Hij heet Peregrine Worsthorne, een journalist. Ik ontleen die wetenschap aan de eerste voetnoot bij hoofdstuk 24, getiteld A Four-Letter Word, uit de biografie die Kathleen Tynan over haar man heeft geschreven. Het levensverhaal is er dus toch gekomen, zeven jaar na de dood van de hoofdpersoon en gelukkig weet niemand hoe hij het vindt. Hel hoofdstuk markeert een cruciaal moment in Tynans openbare bestaan. Tot dan toe een meeslepend theatercriticus, gerespecteerd en gehaat en beide soms gelijktijdig en als zodanig langzamerhand óók een ster aan het firmament dat hij beschrijft, doet hij opeens zijn jas uit en maakt zichtbaar dat hij is behangen met springstof van het merk fuck.

Orson Welles

Kathleen Tynan (geboren Gates, eerst journaliste, toen schrijfster van romans en filmscenario's) kent de laatste zestien jaar van haar mans doen en laten uit eigen ervaring. De periode daarvóór moest zij reconstrueren uit brieven en getuigenissen van anderen en uit wat Kenneth had achtergelaten - artikelen, brieven, interviews, schoolrapporten, de mededelingen die hij zelf had geoogst met zijn advertenties in literaire tijdschriften en die naar het betreffende postbusnummer waren gestuurd toen de woorden van Finney en Stoppard allang waren verklonken en in Barcelona bijvoorbeeld Oh Calcutta in première ging.

Het is een bitter-zoet boek, deze biografie, die de getuige van de laatste zestien jaar meer laat vertellen over de periode daarvoor dan over de jaren dat ze er zelf - ten dele, want ook dit tweede huwelijk moet een zoete ramp zijn geweest - bij aanwezig was. Ik vind het een zeer heroïsch boek, bij alle gêne over intimiteiten waarvan wordt geleerd dat je ze niet behoort te kennen, omdat de weduwe er zonder enige schrijfmoeite in slaagt het spoor niet bijster te raken in een leven dat in rookwolken eindigde. Sigarettenrook, maar ook de walm die opstijgt na mislukte noodlandingen, collision tours.

Kenneth Tynan werd niet-godsdienstig opgevoed. Hij was een agnost, die zijn religie ontkende als ernaar werd gevraagd. Het theater was zijn religie, maar als hij het lelijk vond viel hij even van zijn geloof. In 1927 geboren in Birmingham, raakte hij - tot de eerste jaren des verstands gekomen - verslingerd aan de bioscoop. Misschien lag het aan zijn milieu, misschien aan Birmingham, misschien aan de eerste oorlogsjaren en hun sfeer. In 1941 ziet hij met een vriendje Citizen Katte, een middag later nog eens, en nog eens - de vijfde keer met zijn ogen dichtgeknepen om alleen naar de geluidsband te luisteren, ter controle: was dat zonder je te vervelen mogelijk?