Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 13]

‘Als je geld wilt verdienen kun je beter in waspoeder of doodkisten gaan handelen’
Een open brief van uitgever Wouter van Oorschot aan de concernboekhandels

‘Als u ons geen hogere korting kunt geven, dan moet u uw boeken maar wat duurder maken’, dat kreeg uitgever Wouter van Oorschot te horen van het Kluwer-concern, eigenaar van twaalf ‘kwaliteitsboekhandels’. Kluwer en Vroom & Dreesmann blijken op oorlogspad te zijn: zelfstandige literaire uitgevers als De Arbeiderspers, Querido, Nijgh & Van Ditmar, Meulenhoff, Van Gennep, Van Oorschot en De Bezige Bij krijgen in dreigende taal gestelde ‘uitnodigingen’ om extra kortingen te geven. Onwelwillendheid wordt afgestraft met een vermindering van het aantal titels in het assortiment van de concernboekhandels. Wouter van Oorschot is de eerste uitgever die in deze uitnodigingen chantage begint te zien. Een gesprek over de machtige hand van de managerscultuur.

Diny Schouten

‘De toekomst van het literaire boek ligt blijkbaar bij de onafhankelijke literaire kwaliteitsboekhandels,’ concludeert Wouter van Oorschot. Van Oorschot, die kort geleden in de voetsporen van zijn vader Geert van Oorschot trad, signaleert een ontwikkeling die nog nauwelijks begonnen is, maar die hem dreigend aanwezig lijkt sinds hij van de manager van de ‘Kluwer-boekhandels’ te horen kreeg dat hij zijn boeken maar duurder moest maken. Het advies was niet helemaal nieuw: het management van de boekhandels van Vroom & Dreesmann had hem eerder die week, direct voorafgaand aan de ‘aanbiedingsbeurs’ voor de V&D-inkopers, voor een overeenkomstige keus geplaatst: ‘Óf u levert uw boeken goedkoper, óf wij zijn helaas genoodzaakt de titels die wij uit uw fonds voeren in te krimpen.’

Beide voorstellen werden de jonge uitgever gepresenteerd na ‘een uitnodiging om eens te komen praten’. Zijn hoopvol meegebracht koffertje met de nieuwe prachtuitgaven van het volgende seizoen - een nieuwe roman van A. Alberts, een geschiedenis van Rusland door J.W. Bezemer, een tweede bundel van het bekroonde dichterstalent Rogi Wieg, een deel brieven van Poesjkin - kon gesloten blijven. Het had geenszins de interesse van de heren, die duidelijk een andere taal spraken. Hun ‘uitnodigingen’, heeft de uitgever zich inmiddels laten vertellen, zijn overigens beslist niet nieuw, maar voor Van Oorschot blijven ze even ongehoord als onfatsoenlijk. Sinds wanneer, vraagt hij zich af, is het de taak van kleine literaire uitgeverijen zoals die van hem zelf om zorg te dragen voor de balans van Kluwerboekhandels Gianotten in Breda, Dekker Van de Vegt in Nijmegen, Broese Kemink in Utrecht of Scheltema Holkema Vermeulen in Amsterdam? Evenals de zes grote Vroom & Dreesmann-vestigingen, waar de concerndirectie zelfs weinig courante artikelen als poëzie gedoogt, en de boekhandels van De Bijenkorf en Libris, zijn de boekhandels van Kluwer kwaliteitsboekhandels, daar gaat niets van af. Voor Van Oorschot vormen ze, anders dan de ‘inloopzaken’ van AKO en Bruna (‘die voeren zelfs onze bestsellers De donkere kamer van Damokles en Reis naar het einde van de nacht nauwelijks meer’), een belangrijk en gewaardeerd verkoopkanaal, zij het dat zijn boekhouder de trotse claim van Kluwer (twaalf vestigingen), waar men meende ‘een aanzienlijk deel’ van Van Oorschots jaaromzet voor zijn rekening te nemen, kon ontzenuwen: die varieerde van krap 3 tot ongeveer 6,5 procent, terwijl er onafhankelijke boekhandels vielen aan te wijzen die in hun eentje verantwoordelijk zijn voor 1 procent van Van Oorschots jaaromzet. Wat zou zijn belang moeten zijn om de tot ketens verenigde boekhandels te bevoordelen boven de ongeveer veertig zelfstándige kwaliteitsboekhandels, waar alle 38 delen uit de Russische Bibliotheek voor eigen investering en dus met kapitaalverlies direct uit de kast leverbaar zijn?

Wouter van Oorschot
steye raviez

Het is juist de idealistische bereidheid van die laatsten om royaal in te kopen, zónder recht van retour, waardoor Van Oorschot het Volledig Dichtwerk van J.A. Dèr Mouw kon uitgeven tegen de alleszins gerechtvaardigde prijs van f 95, -. Een soortgelijke - toegegeven, vrij schaamteloze - bedelbrief ging uit terwille van de uitgave van Jan Hanlo's Brieven. ‘Bij een eerdere aankondiging van die uitgave hadden we honderdtwintig bestellingen. Dan is alleen een gebonden uitgave mogelijk die per set van twee delen minimaal f 180, - zou moeten kosten. Ik heb in die brief uitgelegd dat ik minstens 500 bestellingen voor een paperback-uitgave à f 99, - zou moeten hebben om daarnaast een gebonden uitgave te kunnen brengen van ongeveer f 135, -. Dat is gelukt. Er werden er 505 besteld, maar bij 490 zou ik het ook nog gedaan hebben, hoor,’ zegt Van Oorschot. Hij betrekt in zijn dankbaarheid jegens de boekverkopers die hun bedrijfsrendement pas op de tweede plaats stellen en gevoelig zijn voor een appèl aan hun literaire pretenties ook het publíék, ‘dat zijn boekhandel dankbaar mag zijn’.

Oorlogspad

Waarom een uitgever de boekhandel dankbaar moet zijn wordt ook duidelijk uit het begrip ‘interne subsidie’. Het probleem is, kort samengevat, dat de boekhandel op de meeste literaire boeken toelegt. Het bedrijfsrendement moet, net als voorde uitgevers, komen van de sellers, waarbij voor een in de breedte geassorteerde boekhandel het probleem bestaat dat díé ook bij de niet riant voorziene ‘inloopzaak’ van zijn buurman kunnen liggen. Daartussen ligt ongeveer het dilemma van Van Oorschot (en van collega-uitgeverijen): ‘In de periode dat AKO en Bruna nog wezenlijke belangstelling hadden voor het literaire boek was het gewoonte dat zij hógere kortingen konden bedingen bij een gegarandeerde hoge afname. AKO krijgt nu de normale 40 procent, en omdat Bruna meende van mijn najaarsaanbieding niets nodig te hebben, kunnen zij deze week een brief verwachten waarin staat dat ze op de boeken die rechtstreeks bij mij besteld worden geen cent méér korting krijgen dan de gebruikelijke veertig, net zolang tot hun literaire belangstelling zich weer uit in getallen die dat waarmaken.’

De nu gestelde eis van de Kluwer-boekhandels en Vroom & Dreesmann levert een vergelijkbaar dilemma op. ‘Als ik erop in zou gaan, zou Scheltema Holkema Vermeulen 42 procent korting krijgen, terwijl op een steenworp afstand Athenaeum Boekhandel, waar mijn hele fonds staat, maar veertig procent krijgt. Als dat bedrijfsleider Jan Meng van Athenaeum ter ore zou komen, zou hij de volgende dag hier briesend op de stoep staan en hetzelfde percentage eisen. En hij zou nog groot gelijk hebben ook. Moet je de kortingenmakelaars de kans geven er alleen de krenten uit te pikken? Ze formuleerden hun dreigement als een lokkertje: ze zeiden dat een hogere korting van mij voor hen een stimulans zou zijn om mijn fonds met meer aandacht te exploiteren, maar dat is de omgekeerde wereld. Wat ze hadden móéten zeggen is: wij zijn van plan om per vestiging één procent van je jaaromzet proberen af te zetten, wat is je dat waard? Ik heb gezegd dat mijn marge niet hoger kán.’

Van Oorschot vroeg bedenktijd, om te kunnen afwachten wat de plannen en ‘uitnodigingen’ van andere boekhandelsketens zouden zijn: ‘Ik wist dat zij bepaald niet de enigen waren die op oorlogspad waren. Pas na een paar nachten slapen begon ik heel pissig te worden. Wat ik ze verwijt is dat zij op “moeilijke” literaire boeken dezelfde winstmarges willen halen als op andere boeken. Iedereen die van literatuur houdt weet dat dat niet kan. Als je geld wilt verdienen kun je beter in waspoeder of doodkisten gaan handelen.’

Het antwoord dat hij de concerndirecties gaf, was een lange brief waarin die wijze raad in bedekte termen gegeven wordt. Van Oorschot schrijft weliswaar geen wijsneus te willen spelen, maar informeert toch op licht verbijsterde toon of de gestegen omzetkosten, waarvoor hij verantwoordelijk wordt gesteld, niet op andere wijze moeten worden bestreden. ‘Iedere ondernemer die zich met zo'n ontwikkeling ziet geconfronteerd zal opperen “daar moet iets aan worden gedaan”, vooral indien het zijn eigen zaak betreft. Wat te doen? Intern staan hem voor ogen: bedrijfsefficiency, minder, of beter gekwalificeerd personeel voor zover nodig, diefstalpreventie, dan wel verwijdering van een bepaald type boeken uit de winkel (s). Indien dit laatste in ons geval wordt uitge-

Vervolg op pagina 14