Pockets
Freud and the Nazi's Go Surfing is de wel heel sensationele titel van een roman van de Australische schrijver Bill Green, waarin een kustplaatsje wordt geteisterd door een geestelijk gestoorde neo-nazi. (Pan Books, 206 p. f 17,50) Het verhaal sleept desondanks mee. De jonge hoofdpersoon neemt het op tegen de neo-nazi, die verkrachtend en brandschattend in de omgeving huishoudt en die daarbij de hand boven het hoofd wordt gehouden door de plaatselijke politie. The Scarperer is de titel van Brendan Behans postuum verschenen roman, de enige die hij schreef (Arena, 151 p. f 17,50). Via een ingewikkelde manoeuvre probeert de mysterieuze hoofdpersoon definitief aan de politie te ontkomen. Hij maakt daarvoor slachtoffers, maar dat deert hem niet in het minst. Er wordt een ontsnapping uit de Dublinse Mountjoy-gevangenis georganiseerd, men reist naar Frankrijk en bijna is het plan geslaagd als ‘aunt Jeannie’ ingrijpt. The scarperer is een merkwaardige mengeling van IRA-intrige, misdaad en lokaal drinkersleven: Behan kon hierbij uit eigen ervaring putten.
Na Don Quichote is het de meest gelezen prozaklassieker in Spanje: The Life of Saint Teresa of Avila by herself (Penguin, 316 p. f 28, -) Veel theologische achtergrond toont Teresa in deze autobiografie uit 1562 niet, haar Latijn is vrijwel fonetisch geschreven, evenals haar Spaans, geregeld verliest ze de draad van haar verhaal: het lijkt alsof ze niet heeft teruggelezen wat ze schreef. Desondanks bevat haar boek prachtige bladzijden, en je hoeft niet thuis te zijn in het gedachtenleven van een devoot katholiek om aan het eind van dit levensverhaal God en duivel als bijna tastbare persoonlijkheden te beschouwen. Als Teresa in de laatste bladzijden vertelt dat ze droomt op een uitgestrekte vlakte te worden belaagd door een met zwaarden, rapieren en lansen bewapende menigte, en omhoogkijkt ‘in grote geestelijke nood’ en daar Christus ziet die haar bemoedigend toespreekt, dan beschouw je dat als lezer als een vanzelfsprekende zaak. De duivel speelt een centrale rol in The Magical World of Alistair Crowley door Francis King (Arrow Books, 210 p. f 20,25) Een aardige biografie vol wonderlijke verhalen over deze goeroe van de beat- en flower-power-magie. In de stroom van anekdotes komt Crowley naar voren als een meer dan gewone zwarte magiër. Hij ontwierp ‘Magick’, een systeem van occulte filosofie, innerlijke helderheid en intellectuele kracht. Het is angstaanjagend waar Crowley hier en daar toe in staat blijkt; charisma had hij zeker. Er zijn dan ook volgens King nog steeds Crowley-aanhangers te vinden, ook al verwacht hij niet meteen een aanstaande heerschappij van door Crowley geinspireerde kwade krachten.
The Savage God is de titel van de controversiële studie van Al Alvarez over zelfmoord in de literatuur, de inspiratiebron van Jeroen Brouwers' De laatste deur (Penguin, 320 p. f 22,80). The savage God is geen anekdotisch boek; Alvarez doet pogingen om achter de drijfveren van de (literaire) zelfmoordenaar te komen en slaagt daar op veel plaatsen in. Zijn betrokkenheid bij het onderwerp blijkt uit de epiloog van zijn boek. In schitterende bladzijden beschrijft hij een eigen zelfmoordpoging, en concludeert: ‘Ik neem aan dat als de dood eindelijk komt, deze waarschijnlijk akeliger zal zijn dan zelfmoord, en zal plaatsvinden op een veel minder gelegen tijdstip.’ Ondanks de fraaie stijl en de prikkelende statements zijn Alvarez' samenvattingen wel eens iets te vlot: ‘Van de grote “premodernisten” stopte Rimbaud op zijn twintigste met dichten, Van Gogh pleegde zelfmoord en Strindberg werd gek.’ Ook het titelverhaal in Nicolai Leskovs Lady Macbeth of Mtsensk (Penguin, 424 p., f 28, -) eindigt met een zelfmoord. Hoofdpersoon Katrina Lvovna sleept de nieuwe minnares van haar geliefde letterlijk mee in haar val: beiden verdwijnen in de Wolga. Op dat moment hebben Katrina en de geliefde drie moorden op hun geweten. Bij de laatste ervan zijn ze betrapt, en de laatste scène op de Wolga speelt dan ook tijdens een (gemengd) transport van veroordeelden. ‘Lady Macbeth of Mtsensk’ is een van de vijf onvergetelijke verhalen van Leskov in deze bundel. De schrijver heeft altijd in de schaduw van Dostojevski, Toergenjev en Tolstoi gestaan, maar verhalen als in Lady Macbeth of Mtsensk zijn van een perfectie die je in de wereldliteratuur maar weinig vindt.
Anton Tsjechov reisde, toen hij genoeg had van zijn comfortabel huisartsenleventje naar een van de plaatsen waar gevangenen als Leskovs ‘lady Macbeth’ naar toe worden getransporteerd: het godverlaten Sakhalin, een eiland ten oosten van Siberië. Wat hij daar aantrof ging zijn voorstellingsvermogen te boven. Van zijn waarnemingen deed hij nauwkeurig verslag in The Island. A Journey to Sakhalin. (Century, 374 p. f 32,50) Veel aandacht besteedt hij aan de mensonterende omstandigheden waaronder vrouwen op het eiland moesten zien te overleven. Ze worden gedwongen tot seksuele omgang met bewaarders en directie als ze mooi genoeg zijn en anders met gevangenen. Vrije vrouwen zijn er ook op Sakhalin, maar hun leven samen met hun veroordeelde echtgenoten is evenmin rooskleurig. Als Tsjechov een kind aan de amandelen wil opereren is er op het hele eiland geen scherpe scalpel te vinden. Tsjechovs conclusie blijkt uit bijna elke pagina: dwangarbeid is een zinloze straf.
Een ontregelend werk is The Frank Muir Book. An Irreverent Companion to Social History (Faber and Faber, 372 p. f 25,80) Aardige overzichten van de sociale geschiedenis van muziek, opvoeding, literatuur, theater, beeldende kunst en voeding, gelardeerd met een overvloed aan citaten en in die citaten zit het ontregelende. Een lofzang op de uitvinding van de boekdrukkunst illustreert Muir bijvoorbeeld met een citaat van Disraeli: ‘Het grootste ongeluk dat ooit de mens overkwam is de uitvinding van de boekdrukkunst.’ Frank Muir beleeft groot plezier aan het op het verkeerde been zetten van de lezer, en heeft een ontzaglijke hoeveelheid prachtige, vaak bitter cynische citaten verzameld. Nog één voorbeeld. Als Muir de historische ontwikkeling van de biografie bespreekt, onderbreekt hij de tekst voor een uitspraak van dr. John Arbuthnot (1667-1735): ‘Biography is one of the new terrors of death.’ In alle oneerbiedigheid is Muirs ‘irreverent companion’ een heerlijk, zeer humoristisch boek.
ATTE JONGSTRA
Auteursrechtelijk beschermd
