Curiositeiten zonder veel samenhang
Hoe men vroeger de kinderen ter wereld bracht
De boom en de vrucht Zwangerschap en bevalling voor de medicalisering door Jacques Gélis Uitgever: Sun, 351 p., f 38,50
Een kind onder het hart Verloskunde, volksgeloof, gezin, seksualiteit en moraal vroeger en nu door H.M. Dubois, C. Naaktgeboren, D.J. Noordam, J. Spanjer en F.W. van der Waals Uitgever: Meulenhoff Informatief en Amsterdams Historisch Museum, 212 p., f 39,50
H.Q. Röling
Als alles goed is gaat bevallen vanzelf, en dat was en is meestal het geval. Maar het is een zeer beangstigend gebeuren, zeker wanneer het om een eerste kind gaat, en dat was het vroeger nog meer dan nu. Toen was er zoveel minder systematische kennis beschikbaar waaruit een vrouw vooraf tenminste een idee kon krijgen wat haar te wachten stond. Maar hoeveel uitleg er van tevoren ook gegeven kan worden: het is altijd weer iets unieks, dat voor ieder weer anders is. Pogingen het toch te beschrijven om daar lering uit te trekken zijn van alle tijden, en tegenwoordig, nu er minder kinderen geboren worden, groeit de belangstelling voor ‘vroeger’, toen een bevalling zoveel meer een noodwendige, alledaagse aangelegenheid was. Wat is zo fascinerend aan de geschiedenis van bevallingen? Je kunt je niet onttrekken aan de gedachte: hoe durfden ze vroeger? Voor wie zich koestert in de macht van de witte jassen is het een soort griezelen over de onkunde waar de voorouders aan waren overgeleverd. Wanneer men zich bedreigd voelt door de onpersoonlijke en gebureaucratiseerde medische technologie van vandaag is het een nostalgisch kijken naar het verleden waarin het lijkt dat iedereen zich kon overgeven aan de natuur, waardoor het allemaal vanzelf ging.
Bevalling in de kraamstoel, ets 1587
In De boom en de vrucht, aangekondigd als een historisch-antropologische studie van zwangerschap en bevalling, geeft de schrijver een overzicht van ideeën en gebruiken rond dit altijd als iets wonderbaarlijks maar ook beangstigends ervaren verschijnsel. Het uitgangspunt is sympathiek: men moet vermijden de medicalisering waarvan in de titel sprake is te beschouwen als een fundamentele corruptie van een spontane en prachtige gebeurtenis, maar men moet anderzijds ook de (onbetwistbaar indrukwekkende) resultaten van de medische wetenschap niet verheerlijken als enige hoop en heil voor de zwangeren. De auteur meent dat mensen vroeger dichter bij de natuur leefden, hetgeen tot uitdrukking kwam in allerlei gebruiken waarin de verwantschap met planten en dieren en hun voortplanting gesymboliseerd werd. In achtereenvolgende hoofdstukken worden beschreven de verzorging van de vrouw tijdens de zwangerschap, de gang van zaken tijdens de bevalling en de eerste verzorging van moeder en kind daarna, met een slothoofdstuk over de ontvangst van het kind in het maatschappelijk verband. Het resultaat is een boek waarin een bizarre optocht van liefdevolle en schijnbaar wrede, gezond-verstand-achtige en magische, nuttige en zeer schadelijke gebruiken en ideeën de revue passeren. De pretentie van de schrijver dat ‘de structuur van de traditionele mentaliteit’ op zo'n manier blootgelegd wordt, blijkt onhoudbaar. Doordat Gélis impliciet de hedendaagse gang van zaken als norm stelt, krijgt het boek de schijn van een historisch vertoog. De verscheidenheid (soms de regelrechte tegenstrijdigheid) van de beschreven praktijken is groot: op de ene plaats staan vrouwen tijdens de bevalling, een paar honderd kilometer verderop is een andere houding dan zittend bijna ondenkbaar. De beschrijving van al die ervaringen levert dan ook geen structuur op maar slechts een opsomming
[Vervolg op pagina 13]
Auteursrechtelijk beschermd