Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 1]

VN Vrij Nederland
Boekenbijlage
31 oktober 1987 - nummer 44

Een frontale aanvaring van karakters
Maarten 't Hart en Hans Bakx in gevecht in twee sleutelromans

Het is als een negentiende-eeuws duel, nu niet met het pistool maar de een met een novelle, de ander met een kleine roman: Hans W. Bakx en Maarten 't Hart geven in Midas' tranen en Het uur tussen hond en wolf een ongenadig portret van elkaar en van een vriendschap die in haat omsloeg. Een aanvaring van karakters waarbij de literatuur wordt gebruikt voor genoegdoening.
In deze Boekenbijlage wordt bovendien de eerste oogst van de letteren in deze herfst besproken: de nieuwe romans van Mensje van Keulen en Koos van Zomeren, het debuut van Maria Stahlie, de herinneringen van Alfred Kossmann, de Brusselse memoires van Benno Barnard, de verzamelde gedichten van J.B. Charles en de schaakstukken van J.H. Donner.

Het uur tussen hond en wolf door Maarten 't Hart Uitgever: De Arbeiderspers, 136 p., f 24,50, gebonden f 34,50
Midas' tranen door Hans W. Bakx Uitgever: Kwadraat, 72 p., f 9,50

Diny Schouten

In augustus 1982 kwam Maarten 't Hart op onaangename wijze in het nieuws: het krakersblad Bluf wist te melden dat de schrijver, rijk geworden door zijn eerste bestseller Een vlucht regenwulpen, zich ontpopt had tot een gewetenloze huizenspeculant. De revenuen van hondderdduizend ‘Regenwulpen’ had 't Hart belegd in een historisch grachtepand in Amsterdam, met de bedoeling om het na een tweejarige leegstand te splitsen en het met grove winst te kunnen verkopen. De Volkskrant nam het bericht vrijwel ongecorrigeerd over, maar werd in een volgend nummer van Bluf op de vingers getikt: ‘Er loopt een langdurig conflict tussen de huurder van de bovenetage en de eigenaar, waarbij het er op lijkt dat beiden de situatie willen uitbuiten. De versie in de Volkskrant klopt ook niet helemaal.’

Voor de literaire onderzoeker - Maarten 't Hart lijkt me met al zijn mystificerende ‘autobiografische’ romans een alleraardigst object voor een biograaf - moet het mogelijk zijn om meer gegevens over de affaire terug te vinden. Mijn documentatie houdt op bij het bericht dat die huurder, ‘een vertaler’, een kraakster had genood op de etage van de verhuurder, waarvan zij door de schrijver met behulp van een paar potige vrienden verwijderd zou zijn. De affaire, die het in mijn herinnering niet verder bracht dan als onbevestigd gemengd bericht, bleef onaannemelijke kanten houden: hoe nu? Die lieve, bedeesde 't Hart, wiens stemgeluid nog geen stekelbaarsje zou kunnen laten schrikken, zou heus werkelijk een knokploeg hebben ingehuurd? Maar zoals gewoonlijk is het voordeel van geestelijke luiheid dat je erdoor wordt weerhouden je werkelijk te verdiepen in 's mensen ware karakter, waarmee ongerijmdheden gelukkig weer snel onder het stof der vergetelheid geraken.

Het zou daar zijn blijven liggen als 't Hart het er niet zelf had afgeblazen. Het uur tussen hond en wolf bevat een volledige opening van zaken, tot en met de letterlijke tekst van de dagvaarding die op de ontruiming volgde en ‘het schrijven’ dat de wederzijdse advocaten elkaar ‘doen toekomen’ toe. Een waar docudrama, waaraan zelfs het regeltje dat mogelijke overeenkomst met de werkelijkheid op toeval moet berusten, ontbreekt.

Van de werkelijkheid lijkt de roman alleen af te wijken door de keuze van andere namen, en omdat we te doen hebben met 't Harts versie van de zaak. 't Harts openhartigheid kent geen grenzen. Nauwelijks die van de smaakvolheid in elk geval, want soms is de eerlijkheid van 't Harts op zichzelf geënte personage ‘Melchior’ wel provocerend: ‘De enige manier om nog iets van het geld terug te zien,’ zegt de getergde huiseigenaar-schrijver tegen zijn voormalige vriend en huurder Fred Koudvuur, ‘is over dit alles een boek te schrijven.’ Waarop de onhebbelijk inhalige ‘Koudvuur’ onmiddellijk de emolumenten voor zich opeist: ‘Je hebt alle stof aan mij te danken!’

Braamsluipers

Die aan Koudvuur toegegeven geldwolverij is vooral pose en bluf, waarmee Melchior zich dapperder wil voordoen dan hij zich voelt: een zuinige man wiens afkomst uit Kuypers' kleine luyden hem tot een bewonderaar en dus gemakkelijk slachtoffer maakt van de neerbuigendheid van zijn vriend Koudvuur. Hoe vernietigend en wraakzuchtig 't Hart zijn huurder ook heeft willen portretteren, die onderneming is tot mislukken gedoemd. Het uur tussen hond en wolf toont ‘Melchior’ onbedoeld als te veel verslaafd aan Koudvuurs kleine pesterijen om het boek te kunnen lezen als triomferende definitieve afrekening met het egoïstische karakter van Koudvuur. Diens openlijk beleden fysieke afkeer ‘van zoiets burgerlijks als het afdragen van huurpenningen’, een weigering waardoor Melchior zich tot in het diepst van zijn ziel beledigd acht, vormt de aanzet van een kleinzielige partizanenoorlog tussen de twee ex-vrienden. Maar Melchior - en de lezer - is dan al geheel ingepakt door de charme van Koudvuurs hooghartigheid. ‘Ik had daar schik in.’ zegt Melchior over Koudvuurs stekeligheden. Van Koudvuurs minachting voor Melchiors smaak in boeken en muziek, gebrek aan stijl (‘Je kunt er niets van, geen behoorlijke zin komt er uit je vingers’) en zijn lelijke voorspellingen aangaande Melchiors uiteindelijke succesroman ‘Een koppel braamsluipers’ (‘Met zo'n titel kom je nergens, je boek zal een gigantische winkeldochter worden’), is het wel aardig dat een ander het eens zegt, en voor Melchiors gretige masochisme is er trouwens compensatie: Koudvuur wordt afgeschilderd als uitzinnig jaloers. ‘O, had ik jouw werkkracht maar, ik, met mijn talent, o, o als ik toch jouw werkkracht had... ik die een tweede Multatuli zou kunnen zijn. Maar ja, wat heb ik? Een muggenlibido, meer niet,’ steunt Koudvuur voortdurend. Het maakt hem tot een wel vreselijk maar toch komiek type in het boek, waar zijn algehele zelfingenomenheid en met veel nadruk vermelde precieuze smaak (‘Voor het sanitair liet hij een beeldhouwer komen; een schrijnwerker timmerde boekenkasten op maat’) nog aan bijdraagt. Met het als onsympathiek bedoelde portret van Koudvuur heeft 't Hart zijn hand ook wat overspeeld; de ‘bescheidenheid’ die hij zijn brave Melchior zo overdadig toebedeeld, wordt verdacht waar die zo stoft op de eigen gevoeligheid voor zintuiglijke waarnemingen, die zo gunstig zou afsteken bij Koudvuurs volslagen gebrek daaraan. Aan bewijzen daarvoor ontbreekt het een beetje: de vermelding van een als ‘sexy’ beschreven zomerbries is nog wel sfeervol, maar het lijkt toch meer bedacht dan ervaren dat het decor van de Amsterdamse hoerenbuurt geschetst wordt als straten waar ‘de goesting opsteeg tegen de gevels’ en waartegen ook ‘een sonore stem’ opklinkt die Methadon, Methadon! roept, of dat het bij Melchiors vreugdedans bij het winnen van zijn proces per se ‘Schonen van Boskoop’ moeten zijn die uit de boom vallen. Ik zou denken dat dat humor was.

‘Onschadelijk’ heet het nog in het eerste deel van Het uur tussen hond en wolf over Koudvuurs meningen: ‘Zijn meningen waren immers de meningen van een doodgewone slagerszoon uit Overschie.’ Maar allengs verlaat 't Hart het beschrijven van een aandoenlijke vriendschap tussen twee incompatibele karak-

Vervolg op pagina 4