The Discovery of the Titanic door Robert D. Ballard Uitgever: Viking/Madison, 230 p., f79,50 (na 1 december f89,50) Importeur: Penguin Nederland
The Night lives on door Walter Lord Uitgever: Viking, 271 p., f44,90
Chris van der Heijden
De meest aangrijpende foto is van een poppehoofd. De haren zijn weggevreten, het lijfje verdwenen, de kralen uit de kassen. Het ligt wit en roerloos op een bodem zonder planten. Twee holle gaten als van een menselijk skelet staren je aan. ‘The ghostly doll's head lying on the ocean floor caused a shudder when it was sighted,’ schrijft Robert Ballard in zijn fascinerende boek over de ontdekking van de Titanic. Ik kan het me voorstellen: zelfs de foto doet nu nog huiveren, laat staan het eerste beeld van de camera die over de zeebodem beweegt en boven dit vreemde voorwerp stil blijft staan. Maar er staan veel meer foto's in dit boek waar je naar blijft staren: een omgevallen toiletpot, een koffiekop waar een verdwaasde vis overheen schuift, een aangetast bordje waar nog net op te lezen staat ‘This door for use of crew only’; dan de scherven van een glas-in-loodraam, een verbogen stoel met daarnaast een lege wijnfles, het hoofd(of voeten-)einde van een ledikant, een verbogen kachel, de scherven van een badkuip. Gewoon weerzinwekkend is de foto van twee schoenen, op mensenafstand van elkaar en met de zolen in kijkrichting: vlees en botten zijn verdwenen, gebleven is het leren maaksel. Brrr.
Maar je blijft kijken. Pas later vraag je je af waarom dit zo fascinerend is. Het is toch gewoon een schip dat zonk en waarvan de resten op de bodem liggen. Het is al vijfenzeventig jaar geleden, op 14 april 1912 gebeurde het om precies te zijn. Dus so what? Er liggen duizenden schepen in de oceaan, miljoenen poppen, potten en pannen op de afvalhopen en de wereld is vergeven van de schoenen waar je ‘nadere gedachten’ bij kunt hebben. Dus waarom kijk je anders als het van de Titanic is? De moralist uit de Titanic-boekenkast (het is zo langzamerhand al een bibliotheek) heeft een antwoord: met dit grootste schip uit de geschiedenis tartte de mens de goden. Deze schoven een berg ijs tegen de romp en ten onder ging de hoogmoed. In de naam lag het symbool: werden de Titanen niet eveneens gestraft voor hun opstandigheid? De historicus heeft een ander verhaal: de Titanic was het eind van een tijdperk, een grensgeval tussen de rustige zelfverzekerdheid van de negentiende-eeuwse en de onstuimigheid van de twintigste-eeuwse wereld. Nee, zegt de kabbalistische koffiedikkijker: de ondergang lag al in het scheepsnummer 3909 04; in spiegelschrift betekent dat tenslotte NO POPE (je moet de 4 dan wel een beetje knijpen en wat die paus met het schip te maken heeft, wordt ook niet duidelijk, maar goed). De nuchtere technicus komt met een bescheidener verhaal: het schip was weliswaar goed gebouwd maar er was toch te veel veiligheid opgeofferd aan luxe. De ondergang van de Titanic is een schakel in de scheepsbouwgeschiedenis, een eindpunt en keerpunt en daarom zo fascinerend. Zijn fotografische en duiktechnische collegae beamen dit, zij het met hun specialisatie als criterium: de foto's zijn zo boeiend omdat ze het onderwaterequivalent zijn van de reis naar de maan; maar die foto's werden mogelijk omdat het Jules Verne-sprookje van 20.000 mijl onder zee
werkelijkheid werd. Ach, roept de dichter met Hans Magnus Enzensberger. Kunst is het, drama. ‘Aber das Dinner geht weiter, der Text geht weiter, die Möwen folgen dem Schiff bis zum Ende. Hören wier endlich auf, mit dem Ende zu rechnen. Wer glaubt schon dran, dass er dran glauben muss?’ Het is punt voor punt waar en alles bij elkaar is het zeker waar: zoals de ondergang van de Titanic destijds wereldnieuws was - vergelijkbaar met de moord op Kennedy of de crash van Zwarte Donderdag -, zo haalde de ontdekking ervan, nu twee jaar geleden, eveneens alle voorpagina's. Wat de reden ook precies mag zijn, de vondst is een gebeurtenis en de publikatie van Ballards boek een voorlopig eindpunt in vijfenzeventig jaar legendevorming.
Auteursrechtelijk beschermd
