Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 12]

De meeste knappe meisjes hebben meestal knap lelijke voeten
David Foster Wallace's satire op de Amerikaanse way of life

The Broom of the System door David Foster Wallace Uitgever: Penguin, 467 p., f 29,95

Annafiet Jonker

Om een groot publiek te bereiken en de kosten te drukken komt Penguin tegenwoordig uit met de reeks Penguin Contemporary American Fiction, een serie paperbacks die sinds vorig jaar ook in Nederland te verkrijgen is. The Broom of the System door David Foster Wallace is een van de romans die vorig jaar in deze serie uitkwamen. Het debuut van deze vierentwintigjarige mag opzienbarend genoemd worden.

David Foster Wallace geeft daarin een absurd en satirisch beeld van het leven in Amerika in de jaren tachtig én negentig (!) van deze eeuw. Vergeleken met op dit moment populaire Amerikaanse romans als Less than Zero van Bret Baston Ellis en Bright Lights, Big City van Jay McInerney, die zo'n jammerlijk beeld geven van een lege, jonge generatie, is The Broom of the System een verademing. Foster Wallace heeft meer gemeen met postmodernisten als Thomas Pynchon (Lot 49) en John Irving (The World According to Garp); in zijn soms groteske werkelijkheid is mogelijk wat in ‘de’ realiteit onmogelijk is. De humor is er zwart en de wreedheid willekeurig. Bij Wallace is die laatste overigens heel subtiel. Seks, drugs, thrillerachtige spanning, satire op de politieke en godsdienstige situatie in Amerika, de psychotherapie, de bejaardentehuizen, de zakenwereld en het Amerikaanse familieleven; het komt allemaal aan bod in deze roman. In feite gaat het echter over het verlangen een patroon in de werkelijkheid te ontdekken.

Op absurde wijze hanteert Foster Wallace Wittgensteins logische taaltheorie. In een zitting met haar psychotherapeut dr. Jay vertelt Lenore Beadsman, de hoofdpersoon in deze roman, hoezeer ze door haar overgrootmoeder is beïnvloed. Overgrootmoeder heeft bij Wittgenstein gestudeerd en Lenore duidelijk gemaakt dat alles wat werkelijk bestaat in haar leven datgene is wat erover verteld kan worden. Volgens de overgrootmoeder bestaat het leven slechts uit woorden, die kunnen doden en scheppen. De betekenis die aan dingen wordt gehecht geeft hun nut aan. Overgrootmoeder legt dit aan Lenore uit via de metafoor van de bezem. Als je met de bezem veegt zijn de haren het belangrijkst, wil je echter met de bezem een ruit inslaan dan zal de steel het meest van nut zijn. The Broom of the System is één grote metafoor voor het leven zelf. Het leven is niet de werkelijkheid kénnen maar de werkelijkheid wórden. Het thema van deze roman is dan ook Lenores ontdekking van de werkelijkheid zoals die zich aan haar voordoet en zoals zij wil dat die eruitziet.

Allegorieën

David Foster Wallace vertelt zijn verhaal koel, afstandelijk en hier en daar zeer geestig in een gevarieerde stijl. Lenore lijdt aan een vorm van smetangst en heeft het dan ook voortdurend als iemand gewoon moet plassen in de bosjes over ‘he went to the bathroom behind the bushes’. Als haar zusje Clarice tijdens een gesprek opmerkt dat het naar ‘de druiven zijn zuur ruikt’, tilt Lenore onmiddellijk besmuikt haar arm wat op om te ruiken of ze transpireert. Het feestje in Hawaïaanse stijl waar Lenore als ze vijftien is heen wil, heet Commonawannaleiya party, een voorbeeld van studentikoze Amerikaanse nieuwe lulligheid. De band die speelt noemt zich Spiro Agnew and the Armpits. Zelfgemaakte woorden als ‘not talkaboutable’ komen veelvuldig voor en hele lange zinnen mogen.

Omslag van ‘The broom of the system’

De plot is aanvankelijk zeer verwarrend. Het hoofdverhaal wordt verteld vanuit Lenores gezichtspunt. Lenore heeft een relatie met ene Rick Vigorous van de firma Vaak en Krachtig (Frequent and Vigorous). Ze hebben elkaar bij de psychotherapeut dr. Jay ontmoet. Rick is waanzinnig jaloers, heeft een ‘freakishly small penis’ en zou eigenlijk iedere persoon van wie hij houdt letterlijk willen consumeren. Omdat Lenore de waarheid niet wil horen of niet kan vinden, vult Rick zijn ontmoetingen met haar door haar verhalen te vertellen waarin de waarheid allegorisch verpakt is. Ze gaan over mensen die ongewild buiten deze wereld staan of er niet toe willen behoren, zoals het vreemde verhaal over de Thermosvrouw met de boomkikker verborgen onder een sjaal in de holte van haar hals. Deze verhalen worden soms bijna onmerkbaar onderbroken door dialogen van Lenore en Rick over huis-, tuin- en keukenonderwerpen. Cursief gedrukt zijn er dan nog de verhalen en aantekeningen van Rick Vigorous onder het pseudoniem Monroe Fieldbinder, therapeutische gesprekken van Rick en Lenore met de psychotherapeut dr. Jay en ziekenhuisrapporten betreffende Lenores moeder die ook al in een psychiatrische inrichting verblijft. Hoofdstukken gaan soms na een onderbreking van twintig pagina's verder.

Wallace's personages lijken weggelopen uit een stripverhaal of tekenfilm. De namen Mindy Sue Metalman, Rick Vigorous. Vlad the Impaler, een kakatoe die zijn naam later, als hij in een religieus tv-programma zit, verandert in Ugolino the Significant wijzen erop dat het hier gaat om karikaturen, symbolen.

Theezakje

Omdat de complexe structuur van de roman een synopsis van de hoofdlijn vrijwel onmogelijk maakt zijn de hieronder volgende opmerkingen over de loop van het verhaal minstens even verwarrend als het boek zelf. De roman begint met de zin: ‘Most really pretty girls have pretty ugly feet.’ Het eerste hoofdstuk gaat over vier meisjes op kamers op Holyok College, die worden bezocht door twee dronken studenten. De studenten hebben de opdracht handtekeningen te verzamelen voor een initiatierite voor Psi Phi Amherst Fraternity College. Knap beschrijft Wallace de reactie van de meisjes, wanneer blijkt dat de handtekeningen op blote billen van de studenten moeten worden gezet. Lenore valt meteen op doordat ze haar puntig-gehakte schoen naar de slappe, witte kont van een van de studenten gooit. We schrijven het jaar 1981. De hoofdstukken hebben geen titels, maar jaartallen.

In hoofdstuk drie, het jaar 1990, blijkt Lenores overgrootmoeder plotseling spoorloos verdwenen. De lezer leert haar kennen uit gesprekken. Volgens Lenores vader voelde overgrootmoeder zich betekenisloos dus nutteloos volgens haar eigen theorie. Haar leven kan slechts verteld worden. Wel heeft ze een ‘clue’ achtergelaten: de getekende paradox van een figuurtje dat een zandheuvel beklimt of afdaalt. De tekening wordt ontdekt op de verpakking van een Stoneciphicoartikel, een van de produkten die Lenores vader fabriceert. Ondertussen kan de lezer genieten van de freudiaanse dromen van Rick Vigorous, die onder andere droomt dat hij koningin Victoria moet bevredigen met een schildpadden haarborstel, terwijl zij met haar boerenkaasdijen boven op hem zit. Het hele boek door blijkt de telefooncentrale van de fake-firma Frequent and Vigorous, waar Lenore telefoniste is, defect te zijn, symbolisch voor de communicatiestoornissen die er tussen de romanfiguren bestaan.

De ommekeer in het verhaal vindt plaats als zowel Rick als Lenore het vertrouwen in dr. Jay opzeggen. Lenores broer, LaVache, bijgenaamd de ‘Antichrist’, ontmoet zijn zus weer na jaren om over de verdwijning van overgrootmoeder te praten. Volgens LaVache, die ook een tekening van overgrootmoeder heeft mogen ontvangen, zou ze ronddwalen in de Grand Ohio Desert: G.O.D., een door speculerende planologen ontworpen woestijn.

Rick begint door te krijgen, via een droom, dat Lang, een vriend van Amherst College en een van de studenten van de handtekeningenactie in het eerste hoofdstuk, meer dan normale belangstelling heeft voor Lenore. De droom, zeer lachwekkend, beschrijft hoe Rick en Lang zich naakt in Ricks kamer bevinden, Rick verbergt zijn geslacht achter een theezakje(!). Lang tekent Lenore en onder zijn handen komt ze langzaam tot leven. Lenore, maar ook Rick, beseffen uiteindelijk dat lichaam en geest naast elkaar moeten kunnen functioneren maar dat zij niet voor elkaar bestemd zijn. Door dit besef wórden ze tegelijkertijd hun eigen waarheid en werkelijkheid én deel van de wereld. Een gelukkig eind van een misschien wat wijdlopig, maar zeer interessant en humoristisch boek. ■