Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 6]

Op reportage in het innerlijk van de contra's
Nieuw-journalistiek op zoek naar de waarheid

Where is Nicaragua? door Peter Davis Uitgever: Simon and Schuster, 347 p. Importeur: Van Ditmar, f 49,10
Bij de contra's Een onthullend verslag door Christopher Dickey Uitgever: Pegasus/Novib, 276 p., f 25, -

Kees Schaepman

Al die mensen die ooit wel eens hebben rondgehangen in de lobby van Hotel Intercontinental in Managua, beginnen nu ook al boeken over Nicaragua te schrijven (eerst waren het alleen nog artikelen), ook al is de inhoud vaak verouderd nog voor de ramsj is bereikt.

De interessantste boeken over Nicaragua verschijnen in Amerika. Niet interessant omdat ze beter zijn dan wat elders gepubliceerd wordt, maar omdat ze belangrijker zijn. De Amerikaanse publieke opinie bepaalt tenslotte de toekomst van Nicaragua. De sandinistische regering is zich daarvan zeer goed bewust. Toen vorig jaar de neergeschoten Amerikaan Eugene Hasenfus terechtstond, werden bijvoorbeeld alleen interviews met Amerikaanse persvertegenwoordigers toegestaan. Dat leidde tot een opstand van journalisten uit andere landen: correspondenten van The Times of Le Monde zijn niet gewend als quantité négligeable behandeld te worden, ook al zíjn ze dat in Nicaragua wel.

Bij Simon and Schuster is nu een boek verschenen onder de weinig pretentieuze titel Where is Nicaragua? Het boek valt op binnen de stroom publikaties omdat auteur Peter Davis een duidelijk, afgerond en nuchter beeld schetst. ‘Hij stelt de juiste vragen - wat een weinig voorkomende deugd is bij journalisten - of hij nu praat met een sandinist of met een contra; een toegevoegde waarde van het boek is, dat het door een Amerikaan geschreven is,’ schrijft Graham Greene op het boekomslag, tussen al die andere teksten waar met de gewone overdrijving wordt gejuicht over een superb boek, een brilliant onderzoek en een stunning piece of firsthand reportage. Ik ben het wel eens met Greene, maar niet met al die jubel. Echt iets nieuws staat er niet in het boek van Davies, het is gewoon fatsoenlijk journalistiek handwerk, zonder poeha maar ook zonder onthullingen. En de auteur heeft zijn materiaal wel uitgewalst. Als hij een paar oude films uit de tijd van Somoza en Sandino gaat bekijken wordt het pagina's lang beschreven, stap voor stap wordt de lezer meegenomen bij alle voorbereidingen die Davies treft om zich op Nicaruagua te oriënteren.

Foto uit: ‘The Tiger's Milk - Women of Nicaragua’ door Adriana Angel en Diona Macintosh. Uitgegeven door Virago, f 38,85

In Nederland is de vertaling verschenen van een ander Amerikaans boek over Nicaragua, dat nogal wat aandacht trok toen het twee jaar geleden voor het eerst gepubliceerd werd: Bij de contra's van Christopher Dickey. Het schetste voor het eerst een duidelijk beeld van de mannen die president Reagan vrijheidsstrijders noemt. Een van die vrijheidsstrijders zelf beschrijft de contra's als ‘mensen die geleerd hebben te doden en die ervan zijn gaan houden.’

Toen ik Bij de contra's voor het eerst las, vatte ik er al direct een antipathie voor op. Die weerzin is alleen nog maar gegroeid nu ik het in het Nederlands herlezen heb. Het is geschreven in een hijgerige stijl die associaties oproept met die Ster-reclame voor het weekblad Nieuwe Revu waarin een journalist over een krakende telefoonlijn opgewonden verslag doet van alweer een fantastische, verbijsterende, adembenemende c.q. bloedstollende belevenis. De Amerikaanse uitgave van Bij de contra's heeft als ondertitel: ‘a reporter in the wilds of Nicaragua’ (Nederlandse vertaling: ‘een onthullend verslag’) - die sfeer dus.

Verdomde houwitsers

Dickey, die in het dagelijks leven chef de bureau is bij de keurige Washington Post (aanvankelijk was hij gestationeerd in Mexico, inmiddels is hij gepromoveerd naar het Midden-Oosten), heeft in Bij de contra's de hele trukendoos van de alweer wat ouder wordende new journalism opengetrokken: een reportage die is geschreven als een roman. Het recept is niet moeilijk, je moet alleen een aantal in de journalistiek minder gebruikelijke technieken hanteren. De monologue intérieure bijvoorbeeld. Het beschrijven van gevoelens en gedachten van anderen. En je moet vooral vaak van perspectief veranderen, dat geeft vaart. Voeg naar smaak nog wat details toe (laat nooit iemand op zijn horloge kijken, maar noem altijd het merk) en strooi flink met bijvoeglijke naamwoorden en je bent al een heel eind. Dickey gaat zo ver in zijn ijver, dat hij soms details geeft waarbij de detaillering het voor mij alleen maar onduidelijker maakt. Wat een Ifa-vrachtwagen is weet ik toevallig. Bij Nato-patroongordels kan ik me nog iets voorstellen. Maar wat zijn C-rantsoenen (pag. 137)? En C-4-explosieven (pag. 129)? En hoe kan je flegmatiek op een stoel zitten (pag. 140). Sla een willekeurige bladzijde van Bij de contra's open, en het zal duidelijk zijn wat ik bedoel. Deze bijvoorbeeld (pagina 19-20):

‘Edén Pastora, de Sandinistische Commandante Cero, ademde de vochtige lucht diep in. Het leek wel of hij zijn hele leven al moe was en dat alleen zijn woede en zijn lef hem op de been hielden. Geen kanonnen. Waar moest hij dan mee vechten? Misschien was er niets meer over. Nu Somoza vertrokken was, de junta in Léon aankwam, de oorlog gewonnen was, zou misschien de gehele overwinning toch nog verijdeld worden door die vervloekte Costaricanen en gringo's en Humberto Ortega, Pastora's baas in het Sandinistische Directoraat. Als de Guardia vandaag en morgen standhield... godver... Pastora greep zijn AR-15. Waar bleven die verdomde houwitsers nu toch?’ Alsof je er zelf bij bent. Alleen: als ik zoiets lees, vraag ik me af hoe Dickey zo precies weet wat er door al die mensen heen gaat als ze hun Uzi-machinepistool schouderen of net met een soepele beweging hun Kalasjnikov-geweer richten. Toen Truman Capote In cold blood schreef, bleef dat boek voortdurend geloofwaardig omdat je aan iedere regel proefde dat de auteur vijf jaar research had gedaan. Bij Christopher Dickey roept vrijwel iedere bladzijde mijn argwaan op, al is het maar omdat commandant Cero elders in het boek plotseling commandant Zero gaat heten. Of omdat onthuld wordt dat Jean-Francois Revel een nouveau philosophe is (in de Nederlandse vertaling is dat Frans blijven staan) als Dickey een beetje al te krampachtig wil laten zien dat hij niet van de straat is.

Gruweldaden

In de oorspronkelijke Amerikaanse uitgave van Bij de contra's wordt mijn kritiek enigszins ondervangen door het uitgebreide notenapparaat. Daaruit kun je reconstrueren waar Dickey zijn informatie vandaan haalt, zodat je die bronnen op hun waarde kunt beoordelen. In de Nederlandse uitgave is om onduidelijke redenen een groot aantal van die noten vervallen (net als de index trouwens).

De Nederlandse vertaling van het boek van Christopher Dickey is uitgegeven door Pegasus en de Novib. De uitgave is gesubsidieerd door de Nationale Commissie Voorlichting en Bewustwording Ontwikkelingssamenwerking (NCO) en het bestuur van de Nederlandse dominicanen. Het boek is voorzien van een ten geleide van Jan ter Laak (secretaris Pax Christi Nederland) en Liduine Zumpolle (voorzitster van de Latijns-Amerika-werkgroep van het IKV). Allejezus! Zou president Allende van Chili dan echt een communist zijn geweest, zoals altijd door de CIA beweerd is en zoals nu ook Dickey - bekleed met het gezag van Novib, NCO, IKV, dominicanen en Jan ter Laak - schrijft op pagina 86? En zouden de sandinisten dan werkelijk zo beestachtig gemarteld hebben? Volgens de rapportage van Amnesty International viel dat nog wel mee, maar Dickey weet beter: op pagina 15 van zijn ‘onthullende verslag’ wordt al geschreven over ‘een jongeman die in de cellen van de sandinisten, waar gevangenen dagen en nachten lang naakt in het donker werden opgesloten, geradbraakt was’. Ook verderop in het boek worden gretig sandinistische gruweldaden beschreven. Elders blijkt een belangrijke bron voor Dickey een witboek dat de Amerikaanse regering over El Salvador publiceerde. In Dickeys eigen Washington Post is al in 1981 uitvoerig beschreven dat in dat witboek feiten verdraaid en overdreven werden. Dat erkent de auteur ook in een voetnoot, maar ‘toch blijken de documenten die aan het White Paper ten grondslag liggen aardig te kloppen met wat leiders en vertegenwoordigers van de Salvadoriaanse rebellen mij persoonlijk in oktober 1983 en mei 1984 in Managua verteld hebben.’ Dat zal dan wel zo zijn. Toch?

■