Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 1]

VN Vrij Nederland
Boekenbijlage
10 oktober 1987 - nummer 41

Mijn genie reserveerde ik voor mijn leven, mijn talent voor mijn werk
Richard Ellmanns definitieve biografie van Oscar Wilde

Enkele maanden voor zijn dood in mei van dit jaar voltooide Richard Ellmann, de biograaf van James Joyce, een niet minder omvangrijk werk over een andere Ier: een biografie van Oscar Wilde. Het is niet de eerste biografie over Wilde, maar Ellmanns boek komt dicht bij de kwalificatie ‘definitief’.

Oscar Wilde door Richard Ellmann Uitgever: Hamish Hamilton, 624 p., f 61,50 Importeur: Nilsson & Lamm

Martin Koomen

‘Populariteit is de enige belediging die mij nooit is aangedaan.’ Dit legde Oscar Wilde een van zijn toneelcreaties in de mond, maar hij zal de uitspraak niet minder op zichzelf van toepassing hebben geacht, en daarvoor had hij goede redenen. Nu, lang na zijn dood, is het met zijn populariteit wel heel anders gsteld. Sinds 1900, het jaar waarin Oscar Wilde stierf, moeten er enkele tientallen biografieën van deze Anglo-Ierse schrijver zijn gepubliceerd. Het aantal boeken waarin het leven of het werk van Wilde op enigszins substantiële wijze aan de orde komt, is nog veel moeilijker te tellen.

De in 1976 verschenen Wilde-biografie van H. Montgomery Hyde geeft een lijst van gedrukte bronnen die meer dan tweehonderd titels omvat en die voorzien is van de waarschuwing dat de auteur niet beweert volledig te zijn. Hydes boek werd destijds uitstekend ontvangen: de romanschrijver C.P. Snow achtte deze levensbeschrijving zo ‘definitief’ als op dat moment nog mogelijk was en de Sunday Telegraph noemde haar onomwonden ‘de definitieve biografie’.

Sedertdien zijn onder meer nog verschenen twee delen met interviews en herinneringen van Wildes tijdgenoten, twee biografieën van de ongelukkige Constance Wilde (wier lot het was de gade te zijn van de beroemdste homoseksueel uit de literatuurgeschiedenis), een van Wildes vriend Alfred Douglas en een verzameling brieven van de grote man (More Letters of Oscar Wilde), epistels die weinig toevoegden aan het beeld dat uit de in 1962 verschenen Letters was opgerezen. Overeenkomstig een opmerking uti Wildes roman The Picture of Dorian Gray (‘zoals altijd wanneer men probeert een onderwerp uitputtend te behandelen, raakten ook zijn toehoorders uitgeput’) vertrouw ik er maar op dat deze opsomming niet volledig is.

Oscar Wilde

Dit zijn dan de omstandigheden waaronder men nu Oscar Wilde mag begroeten, een nagelaten biografisch werk van de in mei overleden Amerikaanse criticus, biograaf en vertaler Richard Ellmann (wiens roem vooral steunt op zijn magistrale levensbeschrijving van James Joyce). Gezien deze achtergrond, is wel het allereerste wat van Ellmanns werk gezegd kan worden dat hij moed aan de dag heeft gelegd toen hij eraan begon. En - dat moet hier dan meteen maar bij - deze moed is geen overmoed gebleken. Ellmanns Wilde is een boek dat het verdient op beslissende wijze bij te dragen aan de postume reputatie van zowel de biograaf als diens onderwerp. Wat dat laatste betreft, de negentiende-eeuwse schrijver wordt hier op een geloofwaardige wijze naar onze eigen tijd toegerekend. Heel deze dikke turf van Ellmann kan worden gezien als een pleitrede die onontkoombaar op de slotsom afstevent: Oscar Wilde ‘behoort tot onze wereld meer dan tot die van Victoria’.

Dramatische val

Verrassend genoeg is het de biograaf gelukt nog heel wat gegevens over zijn onderwerp aan het licht te brengen die in eerdere levensbeschrijvingen ontbraken. Niettemin heeft Ellmann voor dit boek uiteraard nauwelijks nog tijdgenoten van Wilde kunnen raadplegen (wel zal hij bij zijn eerdere studies van W.B. Yeats en van Joyce geconfronteerd zijn met zulke tijdgenoten). Veel nieuwe feitjes treden naar voren uit de blijkbaar met mierenvlijt geconsulteerde onderlinge correspondentie tussen leden van Wildes familie, tussen vrienden en kennissen, en verder komt er het een en ander uit documentatie die in andere talen dan de Engelse gepubliceerd is geweest: bijvoorbeeld herinneringen en levensbeschrijvingen van Fransen die nu niet zelden vergeten zijn.

Zo is dit ook de eerste Wilde-biografie waarin gewag wordt gemaakt van een ontmoeting in België met de Nederlandse dichter Jacques Perk, een gebeurtenis waarover eerder nogal meesmuilend werd bericht door Garmt Stuiveling: ‘van top tot teen in het wit gekleed, en zelfs voorzien van een wit-ivoren wandelstok, zag hij (Wilde) er met zijn glad-geschoren, doodsbleek gelaat, diep-liggende ogen en sluik zwart haar zó bizar uit, dat hij de bijnaam kreeg van “le Pierrot”. (...) Voor Jacques moet de ontmoeting met deze volmaakte fat een vreemde beleving zijn geweest’ (Het korte leven van Jacques Perk; Amsterdam 1957; blz. 98-9).

Uit Ellmanns verslag blijkt nu dat Perk zijn buitenlandse vakbroeder in het wit niet allereerst heeft ervaren als een ‘volmaakte fat’ doch als ‘in z'n hart een dichter, die alles haat wat slecht is’. Het is jammer dat een andere connectie die Wilde met de Nederlandse letteren schijnt te hebben verbonden, namelijk een briefwisseling met Louis Couperus, ook bij Ellmann (zélfs bij Ellmann) onvermeld blijft. Dr. H.W. van Tricht berichtte erover in Louis Couperus; Een verkenning (Den Haag 1965): in Wildes gepubliceerde correspondentie vindt men er niets van terug.

Een van de normen waarmee een criticus, of voor mijn part de uitvoerder van een vergelijkend consumentenonderzoek, de talrijke biografieën van Oscar Wilde te lijf zou kunnen gaan, is deze: op welk punt van de levensbeschrijving komt Wildes dramatische val aan de orde? Het gaat dan natuurlijk om zijn veroordeling, in 1895, wegens homoseksuele handelingen. De twee jaren gevangenisstraf met dwangarbeid die hem zijn opgelegd (de maximumstraf voor dit ‘misdrijf’) hebben de schrijver gebroken; tot letterkundig werk is het, op één lange ballade na, niet meer gekomen en drie jaar na zijn vrijlating stierf Wilde in Parijs als een maatschappelijke outcast. Welnu, bij Ellmann komt het drama van 1895 op twee derde van zijn tekst. Bij Montgomery Hyde op de helft van diens relaas: te vroeg, maar Hyde is dan ook jurist en zal zich meer voor ‘het geval’ dan voor de literator hebben geïnteresseerd. Hesketh Pearson, wiens Oscar Wilde, his Life and Wit (1946) achttien hoofdstukken omvat, zag kans het drama te beperken tot zijn laatste drie hoofdstukken. Bij Pearson was Wilde bij wijze van spreken maar heel in het voorbijgaan eventjes zo'n beetje homoseksueel: het was

Vervolg op pagina 4