Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 8]

Is er leven na het Witte Huis?
Hoe Jimmy en Rosalynn Carter er het beste van maken

Everything to Gain Making the Most of the Rest of Your Life door Jimmy en Rosalynn Carter Uitgever: Random House, 198 p., f47,40 Importeur: Van Ditmar

Jeanne Roos

Toen Jimmy Carter in 1980 niet werd herkozen tot president van de Verenigde Staten was dat voor hem en zijn vrouw Rosalynn een geweldige dreun. Hij had zo gerekend op een tweede ambtstermijn dat hij vooralsnog geen idee had wat hij, als ambteloos burger, moest gaan doen. Hij was zesenvijftig jaar, zijn vrouw drie jaar jonger, en hij had ongeveer twintig jaar gewijd aan de politiek. Rustig klimmend van democratisch afgevaardigde in de senaat van Georgia via het gouverneurschap van deze staat was hij in 1976 tot het Allerhoogste doorgedrongen: het Witte Huis. Zijn politieke carrière was nu afgelopen. De toekomst angstaanjagend leeg.

Sedertdien heeft hij zijn memoires geschreven en nog twee boeken die met zijn politieke leven te maken hadden. Zijn vierde boek schreef hij samen met zijn vrouw: Everything to Gain, Making the Most of the Rest of Your Life. Het houdt zich bezig met hun ‘oude dag’, althans met hoe het Jimmy en Rosalynn verder is vergaan nadat ze uit het Witte Huis waren verjaagd. De ervaringen in hun nieuwe leven (en het idee van de uitgever die er brood in zag) zijn aanleiding voor het echtpaar geweest tot dit boek in de gedachte dat hun medeburgers, die zich aan het eind van hun werkleven de vraag stellen: Wat nu?, er bemoediging in zullen vinden en wellicht iets hebben aan de suggesties en adviezen die de Carters aandragen.

Samen een boek schrijven bleek een moeilijk karwei - Carter heeft ergens in een interview bekend dat het een zeer ernstige bedreiging van zijn huwelijk is geweest, reden waarom hij deze ervaring nooit meer wenst mee te maken. Ze hadden niet alleen verschillende schrijfstijlen, maar ook opvattingen, verschilden in hun gevoelens over en herinneringen aan gezamenlijke belevenissen en hadden bovendien niet alle gebeurtenissen samen meegemaakt, zodat ze onmogelijk over ‘we’ konden schrijven. En zo besloot de uitgever kennelijk dat het dan maar een om-de-beurt-relaas moest worden, waarbij met een grote sierletter J of R wordt aangegeven wie er aan het woord is. Rosalynn het meest, dat staat wel vast... Een vluchtige telling brengt de lezer op Jimmy met ongeveer tachtig pagina's, Rosalynn schiet de honderd voorbij. Terwijl het boek toch echt nooit zou zijn uitgegeven als hij niet president van de Verenigde Staten was geweest.

Beiden schrijven vrij eerlijk over de diepe teleurstelling, ja het verdriet het Witte Huis te moeten verlaten en over de drie moeilijke onwezenlijke maanden die ze er - reeds verslagen - nog moesten blijven totdat opvolger Reagan werd beëdigd. Rosalynn was niet alleen verdrietig, aangeslagen en geschokt, ze was razend en kon de klap minder goed incasseren dan haar man, die ervan overtuigd was dat hij herkozen zou zijn geworden als hij kans had gezien de Amerikaanse gegijzelden in Iran binnen zijn ambtsperiode vrij te krijgen. Hij vond dat hij álles wat in zijn vermogen lag had gedaan en legde zich bij de omstandigheden althans uiterlijk neer. Zij schrijft dat ze toen wel dacht ‘ik begrijp niet waarom God wilde dat we de verkiezingen verloren’ en voegt daar aan toe dat Jimmy (‘altijd volwassener in zijn christelijke levenshouding dan ik’) daarop placht te zeggen: ‘Je denkt toch niet echt dat God op deze wijze de zaken regelt, wel?’ Hoe beroerder zij zich voelde, des te minder gaf hij toe hoe diep de nederlaag ook hem had gekwetst en hoe meer hij bleef glimlachen, bekent hij. Ze hebben het samen toen allesbehalve gemakkelijk gehad, schrijft Jimmy, maar hij gaat daar, begrijpelijk maar wel helaas, niet diep op in.

Houtbewerking

Ze besloten dan maar terug te gaan naar Plains, het kleine stadje in de provincie van Georgia, waar ze beiden zijn geboren en getogen, en waar ze nog een plantage en een huis hadden. Er wachtte ze nog een tweede klap. De zaken in Plains waren niet goed gegaan en er waren grote schulden. Ze moesten een deel van hun bezittingen verkopen om het huis en het land tenminste te kunnen houden.

Plains ontving ze hartelijk, maar ze waren wel geheel terug naar af. Hij begon meteen maar aan zijn memoires, nog voor hij een uitgever had, zij kreeg een opdracht een boek te schrijven, dus ze zetten zich ieder aan hun respectievelijke tekstverwerkers. Hij had altijd graag onderwijs willen geven. De kleine Emory University in Atlanta bezorgde hem een soort buitengewoon hoogleraarschap, waardoor hij zijn licht kon laten schijnen in voordrachten voor een groot aantal faculteiten. Hij verschafte zich zelf dus werk.

Bovendien had hij bij zijn afscheid van de staf, omdat hij zo graag en goed timmert, een set professioneel gereedschap voor houtbewerking gekregen en hij begon meubels te ontwerpen en te maken voor hun buitenhuisje aan het meer. Het ontspande hem enorm in zijn eigen werkplaats alleen te zijn en iets te maken dat nuttig of zelfs mooi was en soms om - ‘gewoon zomaar ergens hard op te slaan’ als de frustaties hem te groot werden.

Eén bezigheid was een noodzakelijkheid, die hem van buiten af werd opgelegd. Hij moest fund raisen, geld bij elkaar brengen voor de bouw van een bibliotheek waarin hij de documenten van zijn administratie kon onderbrengen. In de Verenigde Staten is reeds van de tijden van George Washington af een wet die bepaalt dat alle correspondentie, notulen, documenten, memo's en dergelijke van een presidentschap het persoonlijke bezit van de zittende president zijn en blijven bij zijn aftreden. In vroeger eeuwen was de hoeveelheid paperassen nog wel op de zolder van de woning van de ex-ambtsdrager weg te stouwen. Veel ervan is echter in de loop der jaren verloren gegaan door brand, vocht, ongedierte of verkocht aan verzamelaars en dergelijke. Vrij recent is er nu een nieuw wetje gekomen dat de scheidende presidenten toestaat privé-gelden bijeen te brengen voor de bouw van een onderkomen voor de documenten van hun bestuursperiode. Is deze bibliotheek eenmaal tot stand gekomen dan wordt het gebouw bij akte aan de federale overheid overgedragen.

Jimmy en Rosalynn Carter aan het werk voor een Habitat for Humanity-project in Chicago

Carter vond geld bijeen brengen vervelend werk en is er naar zijn eigen zeggen ook niet zo goed in, maar het is hem gelukt. In Atlanta staat nu, als onderdeel van de Emory University, op dezelfde heuvel van waaruit generaal Sherman de slag om Atlanta gadesloeg tijdens de Burgeroorlog, het Carter Presidential Center, waarin niet alleen de uiteindelijk tot 27.000.000 stuks geselecteerde documenten van de Carter-administratie zijn ondergebracht, waar een ieder die ze wil inkijken toegang heeft; er is tevens een museum aan verbonden en een studiecentrum, waar kan worden geconfereerd over allerhande vraagstukken van nationale en internationale aard.

Gemenerik

Beide Carters waren altijd al zeer geïnteresseerd in volksgezondheid en het leek ze interessant als eerste studieonderwerp voor het Carter Center een programma te ontwerpen, in samenwerking met wetenschappers en andere deskundigen, dat ze Closing the Gap noemden. Een onderzoek naar wat de voornaamste doodsoorzaken nu zijn van Amerikanen, in een tijd dat we het leven juist zoveel langer leven dan de mensen vroeger. Ze halen jeugdherinneringen op, uit die rustige boerenstreek tussen de aardnotenplantages, het hechte gezinsleven, het harde werken, de eenvoud, de kerk en vertellen hoe de maatschappelijke veranderingen het leven overal hebben veranderd, soms met vooruitgang, maar ook wel met teloorgang van dingen en een levenswijze die waardevol waren. De vraag aan de deskundigen was: wat kunnen we zelf doen om langer te leven en langer gezond te blijven, lichamelijk en geestelijk. U begrijpt het al: niet roken, niet drinken, weinig eten, op gewicht blijven, beweging (de Carters joggen, fietsen en sporten zich suf), weinig cholesterol, de riemen in de auto omdoen, geen wapens in huis hebben (!), regelmatig medische check-ups laten doen en mocht u in een depressie zijn en er zelf niet kunnen uitkomen, hulp zoeken! Bladzijden lang, open deuren intrappen, ontdekkingen die iedereen al weet, al zijn ze maar al te nuttig. Maar misschien werken de goede wenken in Amerika extra omdat een ex-president het zegt.

Het is Rosalynn die het vaakst teruggrijpt naar ‘toen we nog in het Witte Huis waren.’ Ze richt haar huis opnieuw in en vermeldt dat in de huiskamer op tafel een klein Chinees bordje staat, geschenk van keizer Hirohito. Als kind had ze altijd gedacht dat de Japanse keizer de wreedste gemenerik ter wereld was, naast Hitler, en dat het hele conflict in de Pacific zijn schuld was. Ach en hij bleek een lief klein oud mannetje te zijn, die bloemen kweekte in de kassen van zijn paleis en haar een - niet kostbaar, schrijft ze - bordje cadeau gaf!

Habitat

De Carters hebben een boodschap. Een vrij eenvoudige. Zit niet bij de pakken neer, kijk om je heen en ontdek dat er overal iets nuttigs valt te doen. Zelf hebben ze zich metterdaad ingespannen voor tal van charitatieve instellingen, onder meer Habitat for Humanity, en ze zijn niet te beroerd om in een snikheet juli-New York op Lower East End te gaan timmeren aan huizen voor de armsten in die arme buurt. Habitat brengt ze over de hele aardbol en ook uitnodigingen tot verre reizen zijn hun deel, waarbij het vroegere presidentschap helpt bij de kwaliteit van ontvangst en onderkomen. Ze zijn enorme voorstanders van vrijwilligerswerk en iets doen voor de minder fortuinlijke of gezonde medemens en roepen tot alle wanhopige, zich niet langer nuttig voelende, mede-ouderen: kom, steek de handen toch uit de mouwen, zoals onze moeder, de oude mevrouw Carter (Miss Lilian), die op haar achtenzestigste naar India trok en er verpleegster was in het Vredescorps en na twee jaar tot op het bot vermagerd, moe maar voldaan, thuiskwam. En zo noemen ze bewonderend tal van mensen die ze kennen die op hun tachtigste nog weet ik waar allemaal goede werken doen. En, roepen ze, mocht dat niet mogelijk zijn of wil je niet zo ver weg, dan is er vlakbij toch altijd wel een behoeftig krom oudje, een geestelijk gehandicapte, een zielig kind of een ziekenhuis waar hulp nodig is. De zorgzame samenleving, Lubbers zou gék met ze zijn. De Carters zijn aardige goedwillende mensen, ze bedoelen het oprecht goed. Schrijven kunnen ze zeer matig, het boek is derhalve vrij vervelend. Het zou nooit uitgekomen zijn als ze een willekeurig stel Amerikaanse ouderen waren geweest. Maar het bewijst in ieder geval een ding: dat er nog leven is na het Witte Huis, zoals Jimmy niet ongeestig opmerkt.

■