Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

Brieven

Onstuimige jeugd

Het enthousiasme van Prof. H.W. Pleket (Leiden) werkt blijkbaar aanstekelijk. In de bespreking van mijn boek De onstuimigen. Jeugd en (on)deugd in de Romeinse Oudheid (Boekenbijlage, 25 juli 1987) vindt Wim Hottentot het ‘een beetje een lui boek’ omdat ik geen rekening hield met een (uitvoerige) recensie indertijd van de Leidse hoogleraar. Mag ik hierbij opmerken dat ik hierop reageerde in twee artikels: ‘Bestond er dan echt geen Romeinse jeugd’ (Lampas, 14, 1981, 133-140); ‘Was the Roman “Youth” and “Adult” socially?’ (L'antiquité classique, 50, 1981, 5-82). Wat daar geschreven staat is grotendeels ook van toepassing op het proza van Wim Hottentot. Ik zou er enkel willen aan toevoegen dat er mensen zijn die oren hebben, maar niet horen, die ogen hebben, maar niet zien; die kunnen lezen, maar niet willen lezen. En nog dit: jonge mannen tussen ca. 15 en ca. 30 jaar noem ik geen pubers.

Rotselaar (België)

Emiel Eyben

Torso

Bij de bespreking door Guus Middag van losif Brodski's Torso in de vertaling van Charles B. Timmer (Boekenbijlage, 15 augustus) wil ik dit opmerken: iemand die boeken bespreekt en beoordeelt dient volgens mij in zijn recensie een flink stuk deskundige voorlichting te geven; hij moet bij zijn lezers niet met zijn twijfels aankomen en zeker niet met bekentenissen dat hij de oorspronkelijke taal van het vertaalde hoek niet kent maar wel ‘erg benieuwd is naar het origineel’. Wat schiet de lezer daarmee op? Uit armoede ging Guus Middag de Nederlandse tekst vergelijken met Engelse vertalingen. Daarbij laat hij zien dat hij ook die taal niet machtig is. Een voorbeeld. In de laatste strofe van het titelgedicht ‘Torso’ komt een muis voor. In het origineel staat ‘met een gebroken nagel’, in de Nederlandse vertaling ‘nagels kapotgeschuurd’, in de Engelse vertaling ‘with a claw broken off’. Claw is niet alleen ‘klauw’ (zeker niet bij een muis) maar ook ‘de scherpe nagel van een dier’. Guus Middag evenwel vertaalt: ‘heeft er zelfs een pootje bij verloren’ - wat eerder overeenkomt met het Engels ‘with a paw torn off’. In zijn onkunde verwijt de recensent Charles B. Timmer dat die in zijn vertaling een driepotige muis heeft verdonkeremaand. Ook op andere punten blijkt Guus Middag op onbekwame wijze een spelletje kat en muis te willen spelen. Jammer voor de dichter losif Brodski. Jammer voorde vertaler Charles B. Timmer.

Amsterdam

Henk Wolzak

Jezuïeten

In de Boekenbijlage van Vrij Nederland van 5 september 1987 bespreekt Chris van der Heijden het boek The Jesuits, The Society of Jesus and the Betrayal of the Roman Catholic Church door Malachi Martin. In het hele stuk is niet duidelijk wat nu de wijsheden zijn van Chris van der Heijden en wat van Malachi Martin. Hoe dan ook, de geschiedenis wordt geweld aangedaan en de theologie van de bevrijding ook.

De schrijver laat de theologie van de bevrijding beginnen bij het verschijnen van het gelijknamige boek van Gustavo Gutierrez, maar aan dat boek was al heel wat theologie van de bevrijding vooraf gegaan. Alle ‘aanhangers’ van deze theologie zullen erkennen dat zij op verschillende plaatsen en in verschillende omstandigheden ontstaan is en in ieder geval niet bij het schrijven van een boek. Theologie van de bevrijding is namelijk een theologie van de praxis van de bevrijding, die al in de jaren zestig in Latijns-Amerika begon, toen christelijke groeperingen in opstand kwamen tegen onderdrukkende regimes. Onder degenen die de theologische rechtvaardiging van die praxis beschreven behoort Gustavo Gutierrez. En als het gaat om een definitieve scheiding tussen paus en jezuïeten zou je net zo goed de bisschoppenconferentie van Medellin in 1968 kunnen noemen.

Als het een bewering van Malachi Martin is, zou Chris van der Heijden dat toch minstens recht moeten zetten: ‘Nicaragua was het eerste land waar de nieuwe theologie in praktijk gebracht werd.’ Wie dat schrijft, begrijpt werkelijk niets van de ontwikkelingen rond de theologie van de bevrijding in Latijns-Amerika. Tijdens de regering van Allende, was de jezuïet Goncalo Arroyo in Chili al bezig met de organisatie van Christenen voor het Socialisme en vele jaren daarvoor waren al priesters in Brazilië bezig met theologie van de bevrijding, waaronder de in Brazilië werkende Nederlandse theoloog Carlos Mesters.

Ronduit simplistisch is de bewering dat theologie van de bevrijding marxisme is met een ander jasje aan. Wie dat beweert moet toch meer lezen dan The Jesuits. Ik zeg niet dat theologen van de bevrijding vies zouden zijn van marxistische elementen in hun theorieën en zelfs van marxistisch taalgebruik, maar het gaat te ver er voor de tegenpartij (Wojtyla e.a.) een wolf in schaapskleren van te maken. Dat tast deze wetenschap in haar eigenheid aan. De ene bevrijdingstheoloog is de andere niet, de een is meer en de ander minder marxistisch. Ze hebben allen echter het kenmerk dat ze als theologische vindplaats de Latijns-Amerikaanse werkelijkheid hebben, die een realiteit is van onderdrukking en uitbuiting. Simplismes en mythevormingen als van Chris van der Heijden (of van Malachi Martin) hebben de Latijns-Amerikaanse bevrijding al meer kwaad dan goed gedaan. Reagan ontleent er zijn argumenten aan voor zijn kruistocht tegen de communisten in Nicaragua, Wojtyla die van zijn strafexpedities naar Latijns-Amerika.

Breukelen

Jan Rutges