Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 6]

Louison Bobet op de Mont Ventoux in de Tour de France van 1955

Sean Kelly

Volkomen meegesleept
De helden op twee wielen uit het emotionele archief van Martin Ros

Heldenlevens door Martin Ros Uitgever: Agathon, 225 p., f 24,50

Nico Scheepmaker

Dat was even een hele schrik toen ik in de Herald Tribune las dat een federale rechter in de Verenigde Staten de uitgave van een nieuw boek over Igor Strawinsky had geblokkeerd omdat daarin te veel materiaal uit voorafgaande boeken over Strawinsky was verwerkt. De klacht tegen John Koblers Firebird, a Biography of Igor Stravinsky was ingediend door Robert Craft, wiens boek Igor Strawinsky, de kroniek van een vriendschap ook in Privé-Domein van De Arbeiderspers is opgenomen. Die schitterende serie van Martin Ros en Theo Sontrop, enfin, ik hoef de Boekenbijlagelezer niets te vertellen. De rechter oordeelde dat Kobler te veel van ‘Strawinsky's briljante, verrassend expressieve uitspraken’ had overgenomen uit de door Craft gepubliceerde conversaties met Strawinsky. In totaal had de rechter 89 passages van te zanten 3500 woorden aangetroffen die een inbreuk maakten op het copyright van Craft.

3500 woorden, dat is bij elkaar een bladzij of tien. Ik schrok natuurlijk omdat ik zelf twee jaar geleden een boek over Theo Koomen heb geschreven, of liever samengesteld, waarbij ik in het voorwoord al waarschuwde dat ik geen eigen herinneringen kon bieden maar wel die van anderen, en ook Koomens eigen uitspraken in de 140 interviews die hij had gegeven.

Als een van de 61 journalisten (of alle 61) die ik achterin het boek bedankt heb voor hun ‘voorbereidende werk’ nu een klacht bij een Nederlandse rechter had gedeponeerd, zou die dan net als zijn Amerikaanse collega dat Theo Koomen-boek hebben tegengehouden? Is er een essentieel verschil tussen het overnemen van fragmenten uit de conversatie van de hoofdpersoon met 1 enkele gesprekspartner (Robert Craft) of met 61 verschillende gesprekspartners? Mij dunkt van niet. Maar ik kon Theo Koomen zelf niets meer vragen, want hij was dood. Zoals ook John Kobler Strawinsky niets meer kon vragen, want die was al in 1971 overleden. Zoals ook Jacques Presser Napoleon niets meer kon vragen, want die was al ruim een eeuw dood toen Presser zijn indrukwekkende biografie van Napoleon schreef. Ik vind het een beetje een raar vonnis van die Amerikaanse rechter, want hoe kun je ooit nog een biografie schrijven over een overledene als je geen bronnen mag raadplegen en citeren?

Ontbrekende helden

Ik moest hieraan denken toen ik Heldenlevens van Martin Ros las. Tien heldenlevens over de wielrenners en Tour de France-winnaars Jean Robic, Gino Bartali, Fausto Coppi, Ferdinand Kubler, Hugo Koblet, Louison Bobet, Jacques Anquetil, Eddy Merckx en Sean Kelly. Dat zijn er negen, zult u zeggen. Het ontbrekende heldenleven wordt in het eerste hoofdstuk beschreven, dat van Martin Ros zelf, als gefnuikte r.k. wielrenner die wel de wil maar niet de macht had om een even groot wielrenner als zijn idolen te worden. Dat eerste hoofdstuk is, als tijdsbeeld (en mensbeeld), waarachtig niet het minst leesbare. Om de waarheid te zeggen heb ik het zelfs met meer interesse gelezen dan de overige negen hoofdstukken omdat ik al die renners nooit gekend heb maar wel veel van hen wist, terwijl ik Martin Ros regelmatig tegenkom maar eigenlijk niets van hem wist. Meer mensen uit mijn omgeving zouden een wielerboek moeten schrijven!

Zonder zijn archief, en zijn sportboekenverzameling, zou Martin Ros zijn Heldenlevens niet hebben kunnen schrijven, want hij zat niet, als Theo Koomen, achterop de motor, of als Mart Smeets in een van de volgauto's, zodat hij nooit van nabij heeft kunnen gadeslaan of Coppi en Kelly met Cruijffs beruchte ‘tandje 86’ de Mont Ventoux op gingen. Hij zoog hun heldendaden in via de radio, de kranteverslagen en later de televisie. Zoals Tolstoj ook niet in de slipstream van Napoleon door Rusland trok om diens vorderingen en tegenslagen on the spot te notuleren maar voor Oorlog en vrede heeft moeten afgaan op verhalen, kronieken en fantasie. Toch is Oorlog en vrede als een goed boek uitgepakt. Martin Ros heeft het verwijt gekregen dat Nederlandse wielerhelden als Wim van Est, Jan Janssen en Joop Zoetemelk in zijn collectie ontbraken, louter en alleen omdat daar nog geen boeken over bestonden die hij kon plunderen, maar dat lijkt mij onzin. Vijfvoudig Tour-winnaar Bernard Hinault ontbreekt ook, evenals de tweevoudige winnaars Thévenet en Fignon, en Gaul, Bahamontes, Nencini, Gimondi, Aimar, Pingeon, Ocaña en Van Impe, die de Tour net als Zoetemelk en Janssen maar één keer hebben gewonnen. Een beschrijver van heldenlevens heeft het recht de ene carrière wel, de andere carrière niet als een ‘heldenleven’ te ondergaan, en kennelijk is daaraan de keuze van Martin Ros te danken.

Zijn grote verdienste is dat hij met ongebreideld enthousiasme over het wielrennen en de wielrenners geschreven heeft, waardoor je ongemerkt over de onvolkomenheden wordt meegesleept (in Macedonië is mij geleerd dat je de hobbels en kuilen in de wegen niet met voorzichtigheid te lijf moet gaan maar er in volle snelheid overheen moet denderen, zodat de banden geen tijd hebben ook de kuilen te berijden). Onderweg prijst Ros de auteurs van wielerboeken en kranteverslagen waaraan hij zijn gegevens heeft ontleend, en in zijn onstuitbare drang naar voren verliest hij zich taalkundig soms in constructies als: ‘maar in dat jaar zou een vrijwel zekere nederlaag tegen Ocaña nog worden voorkomen door diens hem uitschakelende val’ en ‘Men kon hem een tevreden ritje zien maken aan de flank van de in zijn voorkeur voor volmachten en uitzonderingswetten ook niet geheel onkannibalistisch ingestelde premier Wilfred Martens’. Maar dat zijn een beetje de onvermijdelijke bijverschijnselen van een zich van zijn défauts de sa qualité bewust zijnde, zichzelf als curieuze kruising van een boekenpastoor en opgewonden halve gare typerende doordrammer...

Fonteintje

Wat mij intussen enigszins tegenviel was dat de enige twee wielerfeitjes of -anekdotes die ik ken niet in Heldenlevens genoemd worden. Van Bartali is mij altijd bijgebleven dat hij als hij vermoeid was een zelfbedachte ‘rustkuur’ toepaste door de pedalen een paar keer alleen met het rechterbeen krachtig rond te draaien en het linkerbeen daarbij losjes te laten meedraaien, en daarna een paar forse pedaalslagen met het linkerbeen te geven en het rechterbeen intussen te sparen. Het leek mij overigens onzin, en even ondoelmatig als Henk Vonhoffs gewoonte om in de jaren veertig als leerling van de 1e vijfjarige hbs op de Keizersgracht in Amsterdam op weg naar huis over de Rozengracht met één been op het trottoir en met het andere been op de middenweg te lopen omdat hij door het hoogteverschil tussen beide voeten meer vaart zou krijgen en daardoor meer snelheid zou kunnen ontwikkelen!

Deze eigenaardige theorie van Bartali miste ik in Heldenlevens. Ook miste ik een aanvulling bij de volgende passage inzake het seksuele leven van de topsporter: ‘Reg Harris, begin jaren vijftig de mysterieus opdoemende Engelse sprinter, die zelfs Arie van Vliet en Jan Derksen op hun eigen banen even mores kwam leren, heeft 't het hardst en grondigst gezegd: “Zo gauw ik in training ga, hoort de vrouw niet meer in mijn wereld thuis. Het gaat mij niet alleen om aan haar verloren tijd die ik nooit meer kan inhalen. Het gaat mij erom dat ik elke impuls, elke drift, elk scherp staan alleen in mijn fiets wil steken.”’

Mij staat na misschien vijfentwintig jaar nog steeds het verhaal bij dat een van de drie betrokkenen verteld had hoe zij soms vlak voor het verrijden van een wereldkampioenschap sprint gedrieën om een fonteintje gingen staan en dan deden wie zich het eerst had afgetrokken. Dat hoeft natuurlijk niet in tegenspraak te zijn met Reg Harris' celibaatschap vlak voor een kampioenschap. Misschien was het zijn sluwe methode om zijn belangrijkste tegenstanders eerst zonder publiek te laten winnen om daarna mét publiek gemakkelijker het wereldkampioenschap te kunnen veroveren.

■