Door gratie veroordeeld
Roman over een beroemde vooruitgeschoven punt
La Pointe du Hoc door Jean-Louis Maunoury Uitgever: Gallimard, 150 p., f 22,50
Mels de Jong
La Pointe du Hoc is een vooruitgeschoven punt in de noordelijke kustlijn van Normandië. De rotswand waaruit op deze plaats de kust bestaat rijst ruim dertig meter op uit zee en maakte hierdoor de Pointe du Hoc in de Tweede Wereldoorlog tot een welhaast onneembare vesting. De Duitsers profiteerden van deze omstandigheid door op dit punt een batterij van zes 155-mm-kanonnen te installeren, die de links en rechts gelegen stranden gemakkelijk kon bestrijken. Toch lukte het een Amerikaanse commando-eenheid om op 6 juni 1944, de eerste dag van de geallieerde invasie, deze klip vanuit zee te veroveren. Van de 225 commando's waren er aan het einde van de dag nog 90 over. En deze ontdekten dat hun operatie in feite vergeefse moeite was geweest, want de kanonnen bleken verdwenen. Ze waren door de Duitsers ruim een maand daarvoor naar een verborgen plaats meer landinwaarts overgebracht, omdat een van de kanonnen al door zware bombardementen was vernietigd.
Het was een van de spectaculairste heldenfeiten van de invasie en is ook, dankzij de film The Longest Day, die naar het gelijknamige boek van Cornelius Ryan is gemaakt, voor de bioscoopbezoeker nog steeds een bekend verhaal. De plek zelf is bewaard gebleven als oorlogsmonument en blijkt met zijn bunkers en bomkraters een grote aantrekkingskracht uit te oefenen op toeristen.
Het ligt een beetje in de rede dat de hele operatie over het algemeen bezien wordt vanuit het standpunt van de geallieerden. Hoewel de situatie aan beide zijden even weinig benijdenswaardig was, liggen de mogelijkheden tot identificatie toch duidelijk genoeg. Maar ondanks deze heersende voorkeur van het publiek heeft de jonge Franse schrijver Jean-Louis Maunoury, afkomstig uit Caen, een van de zwaarste getroffen steden uit het invasiegebied, het niettemin aangedurfd om het verhaal van de Pointe du Hoc te vertellen met een Duitse officier, Van Dam, als hoofdpersoon.
De roman speelt trouwens veertig jaar later, maar dat maakt weinig uit. De gebeurtenissen uit het verleden zijn ingrijpend genoeg geweest om ook het heden te blijven bepalen. Bovendien duikt een destijds ondergeschikte van Van Dam op, die op een sarrende manier probeert de rollen uit de oorlog om te draaien, en die door zijn aanwezigheid voortdurend voedsel geeft aan de herinnering. Eigenlijk had ook Van Dam behoren te sneuvelen, maar in plaats van de kogel ontving hij op het beslissende moment slechts een klap met een geweerkolf op het hoofd. ‘Door hem op die dag gratie te verlenen, had men hem veroordeeld,’ schrijft Maunoury.
Terug in Duitsland speelt Van Dam een rol bij de wederopbouw en krijgt, bij wijze van psychische schadeloosstelling, een vierjarig oorlogsweesje toegewezen, dat hij Eva noemt, omdat zij als eerste opduikt uit de vernietigde wereld die daardoor als het ware weer opnieuw kon beginnen. Maar zij heeft haar eigen littekens, en op het moment dat het verhaal speelt zit zij in de gevangenis voor haar aandeel in de acties van de RAF. Van Dam, die inmiddels gepensioneerd is, heeft zich geheel geïdentificeerd met het Moment musical in A mineur van Schubert, dat hij eindeloos op de piano speelt om te trachten het geheim ervan bloot te leggen, het geheim van een ‘ongekende, en niettemin volledig vrede gevende eenzaamheid’. Maar deze vrede wordt in de slotakkoorden ontkend en tenietgedaan, alsof ook Schubert zich op het laatst nog wanhopig vastklampte aan een leven waarvoor de kracht en het verlangen eigenlijk al waren verdwenen.
Van Dams leven speelt zich af tussen de piano en de gevangenis, waar hij Eva bezoekt. Als zij hem op een dag op een even obscene als wrede wijze aan het verstand brengt dat zij hem nooit meer wil zien, vat hij dit op als een teken voor een ultime vereniging in de dood. Hij enscèneert een Walpurigisnacht van eigen makelij, reist af naar Normandië en verdwijnt in een roeibootje om, veertig jaar na dato, alsnog de Honweg, het eiland waar de zielen van de gesneuvelde strijders vertoeven, te bereiken.
La Pointe du Hoc is in al zijn beknoptheid een intrigerend boek dat pas écht tot denken aanzet op het moment dat het al uit is.
■
Auteursrechtelijk beschermd