Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987
(1987)– [tijdschrift] Vrij Nederland–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 1]
| |
Anthony Paul In augustus 1967 werd de Engelse kunstwereld andermaal opgeschrikt door iets dat met de toneelschrijver Joe Orton te maken had: in zijn nog slechts drie jaar durende carrière had Orton handenvol werk bezorgd aan de censuur. Nu kwam het bericht dat zijn vriend hem had vermoord en dat die vriend zichzelf daarna van het leven had beroofd. Over het leven van Orton is nu een film gemaakt door Stephen Frears (ook de regisseur van My Beautiful Laundrette). De film is gebaseerd op de biografie Prick Up Your Ears van John Lahr, oorspronkelijk verschenen in 1978 en nu onder meer door Penguin herdrukt (f 22,95). Onder dezelfde titel gaf Faber and Faber het filmscript uit (f 17,50). Anthony Paul las de biografie en Ortons dagboeken. Prick Up Your Ears is eigenlijk het verhaal van twee levens, dat van Joe Orton en dat van zijn vriend Kenneth Halliwell. Ze leefden vijftien jaar samen, het grootste deel daarvan op één kamer in de Londense wijk Islington. Ze schreven samen, deden alles samen. Op een nacht in augustus 1967, stierven ze samen, nadat Halliwell zijn vriend met een hamer het hoofd had ingeslagen en zelf twintig tabletten Nembutal slikte. In het, op dit boek gebaseerde, fraai opgebouwde filmscript, en natuurlijk ook in de film zelf wordt het idee dat er sprake is van rampen zoals in een huwelijk enigszins benadrukt: dat Halliwell de positie bekleedde van de eerste vrouw van een sinds kort succesvolle auteur, bitter en wanhopig bij het vooruitzicht afgedankt te zullen worden na alle jaren van armoede en aanmoediging. Dat was hij ook: maar de val waar ze in zaten was beklemmender en pijnlijker dan dat. Want als Halliwell de achterop geraakte, saaie echtgenote was, dan was hij er één die begonnen was als echtgenoot, de overheersende partner, mannelijk en assertief; bovendien was hij degene met de opleiding, die een beroemd schrijver zou worden. Maar hij zag zichzelf de vroedvrouw van het talent van zijn vriend worden en slinken tot secretaresse-werkster, een nul van middelbare leeftijd. Halliwell was zowel een starre, oncreatieve persoonlijkheid als iemand wiens wanhopige wens het was een succesvol kunstenaar te zijn. Hij smachtte naar liefde en roem, maar door een combinatie van agressiviteit en verlegenheid, vroeg hij erom afgewezen te worden. Hij was ongetwijfeld een nogal zielig, nogal onmogelijk mens. Het leven met hem zal geen lolletje geweest zijn, zeker niet toen hij depressiever, neurotischer en afhankelijker werd. De schokkende, plotselinge dood van zijn geliefde moeder, toen hij elf was, had hij nooit verwerkt. Door een wesp in haar tong gestoken, was ze voor zij ogen gestikt. Twaalf jaar later had hij zijn vader dood met zijn hoofd in de gasoven aangetroffen. Hij was zeven jaar ouder dan Orton, en zag er nog ouder uit; vanaf zijn dertigste was hij volledig kaal, en hij had het gevoel dat hij nooit echt jong was geweest (Orton was nooit anders dan jong). Hun zitslaapkamer was een fort, een gevangenis, en een afspiegeling van Halliwells geest. Kaal linoleum op de vloer, het plafond een roze met geel schaakbord, de wanden bedolven onder een benauwende, ingewikkelde, uit kunstboeken gesneden, collage van prenten, een muur van kunst om de wereld buiten te sluiten. Orton kwam uit het niets, om precies te zijn uit een bekrompen arbeidersmilieu in de sombere industriestad Leicester. Zijn moeder had bespottelijke sociale pretenties en was bespottelijk preuts. Ze koeieneerde haar onbeduidende echtgenoot en was in 1945 opgehouden met hem naar bed te gaan. Het was een liefdeloos gezin, en Ortons emotionele onverschilligheid ten opzichte van hen was totaal; toen hij in 1966 hoorde dat zijn vader door een auto aangereden was en een schedelbasisfractuur had, zei hij: ‘Voor zijn hersenen zal dat niets uitmaken.’ Toen hij in datzelfde jaar in Leicester kwam voor de begrafenis van zijn moeder, had hij ‘wat vluchtige seks in een vervallen huis met een arbeider die ik oppikte’; het dagboek beschrijft, als gewoonlijk, nauwkeurig alle details van het soort seks: ‘Ik mocht hem niet neuken. Ik stopte hem tussen zijn benen. Nadat ik klaargekomen was zoog hij aan mijn pik.’ Toen ging hij naar het huis waar Mams lag, ‘onherkenbaar zonder haar bril’ en ‘dik, oud en dood’ om te zien. Hij vond zijn moeders tanden in een la en bewaarde die ‘om de spelers van Loot te laten schrikken’ (waarin een lijk met een gebit een rol speelt). Na de begrafenis maakte Vervolg op pagina 4 |
|
