Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 4]

De Fitzgerald's en de Kennedy's
Vervolg van pagina 1

schaffen vanwaar hij de rest van zijn ambities kon realiseren. Aan het begin van de jaren twintig concludeerde Kennedy dat de beurs in Wallstreet de beste kansen bood om snel rijk te worden. Fabelachtig handig speculerend met voorkennis en inside-information had hij binnen enkele jaren miljoenen verdiend. Met een deel van dat vermogen penetreerde hij in de tweede helft van de jaren twintig de filmindustrie. De financiële chaos die in deze nog jonge industrie bestond, gaf hem alle kans zijn vermogens te verveelvoudigen. Dat daarbij duizenden kleine beleggers hun spaargeld verloren, deerde hem in het geheel niet. Anders dan andere grote speculanten liet Kennedy zich niet het hoofd op hol brengen door de almaar stijgende koersen. In het voorjaar van 1929, ruim een halfjaar voordat de beurs instortte, kwam hij tot de conclusie dat de aandelenprijzen in geen enkele relatie meer stonden tot de werkelijke waarde van de betrokken bedrijven en liquideerde zijn gehele aandelenbezit. Zodra de koersen in october 1929 aan hun vrije val begonnen waren, startte Kennedy een geheel nieuwe loopbaan als baissespeculant. In tegenstelling tot vrijwel alle andere Amerikanen werd Kennedy in de crisisjaren niet armer maar rijker.

Naarmate de economische crisis langer duurde, begon Kennedy zich toch ernstige zorgen te maken. Hij was bang dat de gehele samenleving zou desintegreren en dat hij in dat geval zijn enorme vermogen zou verliezen. Naar zijn mening was het de hoogste tijd voor gedecideerde politieke interventie. De overheid moest zich bezig gaan houden met de bestrijding van de crisis. De juiste man om aan dat interventieproces leiding te geven, leek hem Franklin D. Roosevelt, in 1932 de Democratische kandidaat voor het presidentschap. Zo succesvol als hij in de jaren twintig op de beurs had gespeculeerd, zo succesvol speculeerde hij nu in de politiek; Roosevelt zou inderdaad de jaren dertig beheersen. Kennedy leverde een aanzienlijke financiële bijdrage aan Roosevelts campagne en spoorde andere grote financiers aan dat ook te doen. In één opzicht was zijn politieke speculatie aanzienlijk minder succesvol dan zijn financiële speculatie. Hij had verwacht dat Roosevelt hem een belangrijke post in zijn kabinet zou aanbieden, maar daar is het tot zijn immense teleurstelling nooit van gekomen. Roosevelt maakte hem slechts voorzitter van de Securities and Exchange Commission, die zich bezig moest gaan houden met de bestrijding van de misstanden aan de beurs. Ten bewijze van de juistheid van het oude adagium dat dieven zich het beste laten vangen door andere dieven, was Kennedy in deze functie een groot succes.

Isolationist

Pas in december 1937 kreeg Kennedy waar hij al zo lang recht op meende te hebben; een betrekking van formaat. Roosevelt benoemde hem tot ambassadeur in Engeland, de belangrijkste diplomatieke post die er te vergeven was. De kranten schreven lyrisch over het fenomenale maatschappelijke succes van de zoon van een Ierse kroegbaas uit Boston. Dat deze eervolle post Kennedy's politieke ondergang zou veroorzaken, was aanvankelijk allerminst duidelijk. De Engelsen ontvingen Kennedy, zijn stralende vrouw en negen stralende kinderen allerhartelijkst. Nu wilde het geval dat Kennedy een uitgesproken isolationist was. Hij was van mening dat de Verenigde Staten zich nooit meer met een Europese oorlog moesten inlaten en maakte dat bij herhaling op nogal ondiplomatieke wijze duidelijk. Zolang de Engelse regering ten koste van alles probeerde met Hitler in vrede te leven, was er niets aan de hand. Voor de duur van de Appeasement-politiek waren Kennedy's contacten met het Engelse kabinet uitstekend. Kennedy vond dat coëxistentie met Duitsland de enige praktische oplossing was voor de Europese crisis. Oorlog zou niets dan ellende met zich meebrengen en de financiële verhoudingen in de wereld definitief verstoren. Voor de misdadigheid van het nazi-regime had Kennedy geen oog. Het tegendeel was eerder het geval; hij verzekerde de Duitse ambassadeur in Londen dat hij alle begrip had voor het anti-semitisme van de nazi's.

Joseph P. Kennedy als ambassadeur in Groot-Brittannië. Van links naar rechts: Rose, Edward, Rosemary, Joseph Jr., Joseph Sr., Eunice, Jean, John F., Robert, Patricia en Kathleen

Toen het in het voorjaar van 1939 plotseling afgelopen was met de Appeasement-politiek paste Kennedy, eigenwijs en ondiplomatiek als hij was, zijn standpunt niet aan aan de veranderde omstandigheden. Hij bleef van mening dat een oorlog zinloos was, dat de Verenigde Staten er nooit aan mee zouden moeten doen en dat Engeland in alle gevallen kansloos was tegen nazi-Duitsland. Dat alles werd hem in Engeland niet in dank afgenomen. Kennedy raakte politiek geïsoleerd en werd daardoor als ambassadeur in toenemende mate onbruikbaar. Zowel de president als het State Department passeerden Kennedy als zij met de Engelse regering iets belangrijks te bespreken hadden. In de herfst van 1940 maakte Kennedy zichzelf definitief onmogelijk door in een interview zijn frustratie over de hele gang van zaken in Londen de vrije teugel te geven. Het Engelse kabinet bestond volgens hem uit krachteloze stumpers en met de democratie was het in Engeland voorgoed gedaan. Als de Verenigde Staten aan de zijde van Engeland zouden interveniëren, zou ook de Amerikaanse democratie dat niet overleven. In februari 1941 werd zijn ontslagaanvrage dankbaar gehonoreerd. Tot zijn dood zou Joseph Kennedy vanwege deze episode een politiek omstreden figuur blijven.

Lui

Nu hij uitgerangeerd was, kon Kennedy meer nog dan tevoren al zijn tomeloze ambitie op zijn kinderen richten. Hij had er nooit enige twijfel over laten bestaan dat zijn kinderen het, met het door hem verdiende geld, nog veel verder zouden moeten en kunnen brengen dan hijzelf. Alle Kennedy-kinderen werd van jongsaf geleerd in alles het beste te zijn. Een tweede plaats was een Kennedy onwaardig. Joe, de oudste zoon, een bijzonder oppassende en ijverige jongen, moest in ieder geval in de politiek en kon, als het even meezat, misschien wel president worden. Vandaar dat het voor de oude Kennedy een enorme schok was toen Joe, die piloot was, in 1944 bij een gevaarlijke missie om het leven kwam. Kennedy sloot zich maandenlang op en meende dat zijn leven mislukt was. Dat zijn tweede zoon, John, nu de ambities van de familie zou moeten verwezenlijken, kwam niet zo direct bij hem op. John - ‘Jack’ voor de familie - had zich weliswaar tijdens de oorlog even heldhaftig gedragen als zijn oudere broer, maar hij was nooit zo oppassend en ijverig geweest. Hij was lui, slordig en soms zelfs brutaal tegen zijn moeder, in deze extreem gedisciplineerde familie een overtreding van formaat. Bovendien wilde hij niet in de politiek, hij wist eigenlijk helemaal niet wat hij wilde. Lang duurde de wanhoop en onzekerheid in huize Kennedy niet. Vader besloot dat John minstens even veelbelovend was als Joe en John begreep al snel wat er nu van hem verwacht werd. Wat hem ontbrak aan ijver en organisatietalent werd door zijn vader ruimschoots gecompenseerd.

In 1946 meldde Jack zich als Democratische kandidaat voor het Huis van Afgevaardigden in hetzelfde district waarin zijn opa Fitzgerald gekozen was. Vader Kennedy leidde de campagne met vaste hand, de kandidaat zelf had niets in te brengen. Niets werd aan het toeval overgelaten en wie niet coöperatief was, werd omgekocht. Natuurlijk won John Kennedy. Het patroon van deze eerste verkiezingscampagne wijzigde zich niet meer in de daaropvolgende jaren. De oude Kennedy was het meesterbrein en leverde, zeker in de eerste jaren van Johns politieke carrière, zowel de ambitie als de organisatie. Als lid van het Huis van Afgevaardigden bracht John Kennedy er niet veel van terecht.

Hij vond zijn collega's melige sukkels en besteedde meer tijd aan zijn talloze affaires dan aan de behartiging van de belangen van zijn district. Niemand merkte overigens iets van dat plichtsverzuim. De grotendeels door Joseph Kennedy betaalde staf van het jonge Congreslid zorgde ervoor dat men in Boston zeer tevreden was.

Loutering

In 1952 besloot John F. Kennedy, vanzelfsprekend in nauw overleg met vader, zich kandidaat te stellen voorde Senaat. De zittende senator, die hij moest verslaan, was de Republikein Henry Cabot Lodge II. Cabot Lodge behoorde tot één van de oudste en deftigste families van Boston en domineerde al jaren de politiek in Massachusetts. Als John Kennedy Cabot Lodge zou verslaan, zou één van Joseph Kennedy's dierbaarste wensen in vervulling gaan. De Kennedy's zouden dan de ‘Boston Brahmins’ op eigen terrein geklopt hebben. Niemand zou dan in Boston nog neer kunnen kijken op de rooms-katholieke, Ierse Kennedys. De campagne werd door Joseph Kennedy opnieuw perfect georganiseerd en bijzonder ruim gefinancierd. Cabot Lodge verloor. Ook als senator was John Kennedy niet erg geïnteresseerd in de praktische gang van zaken. Voor hem was de Senaat vooral een mogelijkheid om zich op nationaal niveau te profileren. Via zijn vaders invloed verwierf hij een plaatsje in de Senate Foreign Relations Committee, de enige senaatscommissie waarvoor hij enige belangstelling had.

Al in november 1956 viel in de familiekring het besluit dat John in 1960 naar de Democratische nominatie zou dingen. De politieke deskundigen gaven hem weinig kans, maar wederom triomfeerde het geld en het organisatietalent van Joseph Kennedy. Het zou kunnen dat deze beschrijving van Kennedy's carrière iets te veel de indruk geeft dat John Kennedy niet veel meer was dan een incompetente nietsnut die door zijn uiterst competente vader met succes gepousseerd is. Die indruk moet dan gedeeltelijk worden weggenomen. John Kennedy was een intelligente politicus, die vooral op het televisiescherm een voortreffelijke indruk maakte. Dat neemt niet weg dat zijn politieke successen zonder zijn gedreven en puissant rijke vader nooit tot stand zouden zijn gekomen. Al werd John dan president, Joseph Kennedy blijft de held van dit verhaal.

Doris Kearns vertoont in haar beschrijving van het leven van John Kennedy een merkwaardige ambivalentie. Het beeld van de wat luie John, voortgedreven door de ambities van zijn vader, valt moeiteloos uit haar verhaal te destilleren. Toch vervalt zij uiteindelijk volledig in de traditionele Kennedy-hagiografie. Wat John Kennedy ook voor slechte eigenschappen gehad moge hebben, hoeveel hij ook verkeerd gedaan heeft, alles draagt bij aan zijn uiteindelijke loutering. Aan het eind van het boek is John Kennedy een heroïsche figuur, groter dan het leven zelf, een gezalfde, die volkomen terecht het leiderschap van zijn vaderland op zich neemt. Wie zelf niet tot de Kennedy-aanbidders hoort, gaat deze valse, romantische toon al snel tegenstaan. Het ergste van alles is dat alle negen Kennedy-kinderen, maar vooral de drie oudsten. Joe, John en Kathleen, voortdurend in deze inferieure damesbladenstijl beschreven worden. Kathleen kan geen man ontmoeten of hij wordt verliefd op haar, ze kan geen partijtje bezoeken of aller ogen zijn de hele avond op haar gericht. Haar schoonheid was werkelijk verbijsterend. Het kan zijn dat ze niet erg fotogeniek was, maar het blijft een feit dat Kathleen op de in dit boek opgenomen foto's bepaald geen wereldschokkende schoonheid is. Uit de beschrijving van Kathleen kan de objectieve buitenstaander hoogstens opmaken dat zij een charmante, maar wel bijzonder preutse bakvis was.

Bij Kearns zijn alle Kennedys, ook de intens roomse Rose, bij voortduring vibrant, exciting, vital, the best, golden, challenging en extraordinary. Als het eropaan komt, ontbreekt het Kearns aan ironie en relativeringsvermogen. Ze heeft permanent snotterend en zuchtend achter haar tekstverwerker gezeten. Het gevolg van deze aanpak is dat de grootste schurk van het verhaal, Joseph Kennedy, verreweg de meest sympathieke figuur is geworden. Vader Kennedy was zo'n gewetenloze maniak dat zijn scherpe, al te menselijke trekken zelfs in de romantische nevel van Kearns zichtbaar blijven. Wat een opluchting, een mens tussen al deze gouden kinderen en aanstaande heiligen.

Ondanks deze kritiek moet geconstateerd worden dat het begin van The Fitzgeralds and the Kennedys best aardig is. Zolang Kearns zich houdt aan haar belofte om nationale geschiedenis en familiegeschiedenis bekwaam te mengen, levert zij een leesbaar en leerzaam verhaal af. Het negentiende-eeuwse Boston, de carrière van de jonge Fitzgerald en de financiële en amoureuze avonturen van Joseph Kennedy komen aardig uit de verf. Het gaat allemaal mis als de negen gouden kinderen op het toneel verschijnen. Dan pas wordt duidelijk dat Kearns geen historica is, maar een zeurkous. ■