Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 6]

Volkskarakters met zeebenen
De eerste twee hoofdstukken van Vestdijks biografie

Simon Vestdijk Kinderjaren door Hans Visser Uitgever: Libris, 60 p., f 3,50

Maarten 't Hart

Bij wijze van voorproef zijn nu alvast de eerste twee hoofdstukken verschenen van de omstreden biografie van Vestdijk. Voor f 3,50 - een spotprijs! - kan men zich al een idee vormen van wat komt. Het boekje zoals het nu voor ons ligt oogt goed, is verlucht met tal van interessante illustraties en werd gezet in de aantrekkelijke Plantin. Het enige wat te wensen overlaat, is de tekst. Al bij de eerste zin van de verantwoording viel ik van verbazing van mijn stoel. Die zin luidt: ‘Simon Vestdijk is zonder twijfel na Multatuli de veelzijdigste en produktiefste schrijver in onze letterkunde.’ Was Multatuli dan nog produktieveren veelzijdiger dan Vestdijk? Maar Vestdijk schreef 52 romans, Multatuli anderhalve roman. Vestdijk beoefende alle literaire genres - roman, novelle, essay, gedicht -, Multatuli schreef enkele Ideeën en brieven. Je kunt veel van Multatuli zeggen - voor mijn part noem je hem ‘onze grootste schrijver’ -, maar het is volstrekte dwaasheid om te beweren dat hij veelzijdiger en produktiever was dan Vestdijk. Ik weet niet wie die verantwoording schreef - het zal Hans Visser misschien niet zijn, want die wordt in de derde persoon in de verantwoording opgevoerd -, maar wie het wel was dient onverwijld de eerste zin te veranderen.

Nu de eerste twee hoofdstukken. Ze lezen aangenaam weg, maar ze maakten op mij de indruk alsof ze bestonden uit losse notities die in betrekkelijk willekeurige volgorde achter elkaar zijn gezet. Een grote lijn ontbreekt. We springen van de hak op de tak - nu eens Vestdijks logeerpartijen in Amsterdam, dan zijn kinderziekten, vervolgens zijn angsten, vervolgens een algemene indruk van het Harlingen rond 1900, dan weer Vestdijks logeerpartijen, zijn lagere school - alles zomaar achter elkaar, zonder logica of chronologie. Hier een citaat, daar een statement, verderop een losse mededeling, zo zijn deze twee eerste hoofdstukken geschreven. En bovendien in aandoenlijk onbeholpen Nederlands. Bijvoorbeeld: ‘De kleine Simon was vaker ziek dan andere kinderen, al was dat aan hem meestal niet te zien. Tot zijn zesde zou je hem zelfs ziekelijk kunnen noemen. Van dat ziek zijn getuigt o.a. een verwaarloosde blindedarmontsteking, begin juni 1905.’ Van dat ziek zijn getuigt - staat ziekte hier terecht of is ziekte soms een evangelist? Een getuigende ziekte! En dan die zin: ‘Tot zijn zesde zou je hem zelfs ziekelijk kunnen noemen.’ Mooie alliteratie, maar wat een onbeholpen formulering! Hoe weet Visser overigens dat Vestdijk ‘tot zijn zesde’ ziekelijker was dan die andere Harlingse kindertjes? Heeft hij statistieken uit die jaren waaruit blijkt hoe vaak de kinderen daar ziek waren, en hoe vaak de kleine Vestdijk ziek was? Natuurlijk heeft hij die statistieken niet. Zo'n mededeling is volledig uit de lucht gegrepen.

Dickens

Merkwaardig vind ik ook de opmerking op pagina 31: ‘Het volkskarakter sluit zich aan bij de mengvorm van halfzee, halfhand en vertaalt zich in een jargon van Hollands en Fries.’ Wat is een ‘volkskarakter’? En hoe moet ik mij voorstellen dat een volkskarakter ‘zich aansluit bij een mengvorm van halfzee, halfhand’? Moet ik dan zeemeerminnen voor mij zien? Of mensen met één zeebeen, en één landvoet? En wat betekent de uitdrukking dat het volkskarakter zich vertaalt in een jargon van Hollands en Fries? Een volkskarakter met het vermogen om zichzelf te vertalen? Welk woordenboek gebruikt dat volkskarakter daarbij?

Simon Vestdijk met zijn moeder

Elders lees ik over Harlingen: ‘Men kon er rijk worden van hout.’ Na enig nadenken begreep ik dat Visser bedoelt dat men daar rijk kon worden in de houthandel, maar simpelweg meedelen dat ‘men rijk kon worden van hout’ vind ik bepaald cryptisch. Dan zou je over Rome kunnen zeggen: men kan er rijk worden van paars.

Vreemd vind ik de neiging van Visser om uit later werk van Vestdijk bewijzen te halen voor opvattingen die de kleine Vestdijk al op jeugdige leeftijd zou hebben gehad. Zo beweert hij op pagina 30, nadat hij verteld heeft dat vader Vestdijk aan zoon Simon de boeken van Dickens voorlas: ‘Hoewel hij genoot van de verhalen, beschouwde hij al spoedig Dickens als tweederangs auteur.’ Als bewijsplaats geeft Visser dan op: Essays in duodecimo. Maar uit het daarin voorkomende essay ‘Dickens als psycholoog’ valt toch niet op te maken dat Vestdijk in zijn jeugd - en daar schrijft Visser hier over - Dickens als tweederangs auteur beschouwde? Bovendien: in dat essay wordt - terecht natuurlijk, want Dickens was de grootste schrijver die ooit heeft geleefd - de term tweederangs auteur niet gebruikt. Integendeel: Vestdijk spreekt over het ‘geniale’ bij Dickens en spreekt over ‘velerlei bijkomstige trekjes’ die de ‘grote romancier’ verraden.

Op grond van een proefhoofdstuk heeft mevrouw Vestdijk verder geweigerd om aan deze biografie mee te werken. Na lezing van deze twee ‘proefhoofdstukken’ kan ik mij dat goed voorstellen. Ik bewonder de hartstocht en vasthoudendheid waarmee Visser al het materiaal bijeen heeft gebracht. Maar ik betreur het dat deze hartstocht ons straks een zeldzaam slecht geschreven biografie zal opleveren, alle pogingen van Max Nord ten spijt om de stijl wat bij te schaven. Ook hij is blijkbaar niet in staat zichzelf vertalende volkskarakters met zeebenen eruit te schrappen. Maar wie weet, tussen nu en het najaar - dan zal de hele biografie verschijnen - kan er nog veel verbeterd worden. Als dat niet gebeurt dan vrees ik dat mijnheer Visser straks in de herfst een echte hellevaart zal meemaken.

■