Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 12]

Schrijnende onbillijkheid
De verslechterde positie van buitenlandse werknemers

Berichten uit Hollands gastenboek Over de werkomstandigheden van buitenlandse arbeiders door Rudie Kagie met een voorwoord van Günter Wallraff Uitgever: Van Gennep, 199 p., f 22,50

Lodewijk Brunt

Op 30 december 1983 werden bij de rederij Nedlloyd meer dan tweehonderd Kaapverdische, Spaanse en Portugese zeelieden ontslagen. Sommigen hadden al langer dan twintig jaar op Nederlandse koopvaardijschepen gewerkt, naar volle tevredenheid. Het ontslag had als enige grond, dat het hier om buitenlanders ging. Burgemeester Bram Peper van Rotterdam kwalificeerde deze gebeurtenis als een ‘schrijnende onbillijkheid’, geheel in strijd met ‘de geest van het minderhedenbeleid’. Hij stond niet alleen in zijn verontwaardiging, maar protesten mochten niet baten. De ‘afvloeiingsregeling’ voor buitenlandse zeelieden was het resultaat van een gezamenlijke actie van de werkgever, het ministerie van Sociale Zaken en de vakbond. Wilden Nederlandse koopvaardijschepen voor subsidiëring van de overheid in aanmerking komen, dan moesten zij - ‘in het belang van de Nederlandse arbeidsmarkt’ - door Nederlandse zeelieden worden bemand. Een woordvoerder van de vakbond zei: ‘Dat ontslag van de buitenlandse scheepsgezellen van Nedlloyd was een verdomd moeilijke keuze. Wat daarin meegespeeld heeft, is dat maar een enkele Kaapverdiër lid was van de vakbond en van de Nederlandse gezellen de organisatiegraad hoog is. In zo'n situatie is de keus voor de hand liggend. Het hemd is nader dan de rok. Dat zou in de vakbeweging meer moeten gebeuren.’

Het is zo langzamerhand geen geheim meer dat bij massale ontslagen buitenlanders doorgaans eerder de straat op worden gezet dan Nederlanders. De affaire bij Nedlloyd is geen incident maar een symptoom van de snel verslechterende positie van de ‘gastarbeiders’ in Nederland. Het werkloosheidspercentage in deze categorie is buitensporig hoog en degenen die nog wél werk hebben, moeten genoegen nemen met baantjes die gevaarlijk en smerig zijn en met arbeidsomstandigheden die lijken te dateren uit de vorige eeuw. In navolging van Günter Wallraff, die twee jaar geleden de nodige opschudding wekte met zijn boek Ik (Ali), stelt Rudie Kagie in zijn zo juist verschenen Berichten uit Hollands gastenboek deze toestanden aan de kaak. Als je de verslagen van Kagie over wat zich in uiteenlopende bedrijven heeft voorgedaan of nóg voordoet mag geloven, dan lijkt Bram Pepers oordeel over de ‘schrijnende onbillijkheid’ nog zacht uitgedrukt. De periode dat Turken en Marokkanen vrijwel van straat werden geplukt vanwege de schreeuwende behoefte aan arbeidskrachten, is voorbij. Tal van werkgevers zijn nu bezig hun buitenlandse arbeiders te ‘lozen’ en daarbij schijnt geen middel te worden geschuwd. Voor een deel is deze omwenteling het gevolg van veranderingen in het produktieproces. Door automatisering is veel van het onaangename en ongeschoolde werk in de Nederlandse industrie verdwenen.

Afgeblaft

Een bedrijf als de Hoogovens, bijvoorbeeld, telde zo'n tien jaar geleden nog meer dan drieduizend buitenlandse arbeiders, nu is dat aantal tot onder de tweeduizend gezakt. Zelfs bij dit bedrijf is deze verandering gepaard gegaan met een zekere verharding van de arbeidsverhoudingen. Kagie laat hierover de Italiaan Pucino aan het woord, die vierentwintig jaar geleden naar Nederland kwam om bij deze onderneming te werken: ‘Vroeger waren de mensen blij om me te zien. Ging ik bijvoorbeeld naar kantoor om een formulier te laten invullen, dan was het van: ha, Pucino! Hoe is het, lust je een bakje koffie? Als ik nu naar het hoofdkantoor ga, ben ik een van die lastige buitenlanders. Je moet je melden en het eerste wat ze van je willen weten is je personeelsnummer. Je wordt afgeblaft, de gemoedelijkheid is weg. Vroeger namen ze meer tijd voor je, als een buitenlander het dan niet helemaal snapte wat er werd bedoeld werd het nóg een keer uitgelegd.’

Een groot bezwaar van Berichten uit Hollands gastenboek is dat je over de achtergronden van deze ontwikkelingen vrijwel niets te weten komt. Kagies reportages zijn impressionistisch, van enige serieuze analyse is geen sprake. Net als zijn grote voorbeeld Günter Wallraff, lijkt de auteur ervan uit te gaan dat de verslechtering van de positie van buitenlandse arbeiders het gevolg is van kwaadwillendheid en misschien zelfs racisme bij de ‘bazen’. Dit simplistische uitgangspunt geeft de reportages een eentonig karakter. Over welke toestand het ook gaat, de uitslag staat van tevoren vast: de werkgevers zijn de schurken, de buitenlanders zijn de slachtoffers. Zoiets ondermijnt de geloofwaardigheid. Ik kan althans nauwelijks accepteren dat een boefachtige onderneming als de Haagse exportslachterij van Van der Bent op éen lijn wordt gesteld met de Hoogovens, of de Nedlloyd met de regeneraatfabriek van Vredestein. Noch dat op al die bedrijven gelijkelijk de door Kagie veelvuldig gebezigde clichés als ‘mensonterende toestanden’, ‘misstanden waarvan niemand het bestaan vermoedde’, ‘getuigenissen die grenzen aan wat een mens voor mogelijk houdt’ van toepassing zouden zijn.

Voor een juiste beoordeling van de positie van buitenlandse arbeiders is het, denk ik, op z'n minst nodig om te weten hoe het gesteld is met Nederlandse arbeiders die hetzelfde soort werk verrichten. Worden die systematisch beter behandeld? Ook als dat niet zo zou zijn, maakt dat de toestand van veel buitenlanders uiteraard niet minder beroerd. Het zou die situatie wél in een ander perspectief kunnen plaatsen.

■