Onherbergzame leegte
Als schrijvers over foto's schrijven, hebben ze het bijna altijd over tijd. ‘Tijd en fotografie, een verwarrend echtpaar,’ schrijft ook Cees Nooteboom in de inleiding het boekje Reisfoto's van Toon Michiels (Uitgeverij Fragment f30, -). ‘Verstreken tijd, bewaarde tijd, psychologische tijd, filosofische tijd, technische tijd.’ De laatste vindt Nooteboom als idee ‘misschien de makkelijkste, maar in de praktijk bepalend voor de vraag of al die andere tijden aan de orde komen.’
Hoe dan ook, het is waar dat de foto's van Michiels uitnodigen tot bespiegelingen over tijd en ruimte, al was het alleen maar omdat ze zo leeg zijn. Het zijn allemaal verlaten landschappen met zware luchten erboven, en daartussen tekens van activiteit, zoals een gevelde cactus, een onnozel kijkend gebouwtje, of een miezerig bordje met CLUB erop in een voor zover het oog reikt volkomen kaal landschap met een paar droge struiken en wat bovengrondse elektrische bedrading uit het jaar nul. Op een andere foto staat een kartonnen gezinnetje, dat sprekend lijkt op het schematische echtpaar dat NASA de ruimte instuurde om intelligente wezens aldaar over ons bestaan in te lichten. Blijkbaar gaat het ze voor de wind. Ze dragen inmiddels geciviliseerde kledij, zij het een beetje ouderwets (maar goed, wat wil je), en ze hebben een dochtertje gekregen dat aan de arm van moe hangt. Pa zwaait nog enthousiaster dan aan het begin van de reis. Maar nu staat hij dan ook op een vreemde planeet, en zwaait hij naar ons, klaar voor een gezellige picknick tussen dorrige, prikkende struiken onder een voor ons onbegrijpelijk verkeersteken: buitenaards bermtoerisme.
Deze foto's hebben inderdaad iets plaats- en tijdloos, zoals je je vreemde planeten voorstelt. In dat opzicht lijken ze minder op onze vertrouwde aarde dan op veel andere foto's zoals die nu worden gemaakt, met een soort spreekwoordelijke, onherbergzame leegte. Het boek lijkt uit twee delen te bestaan, een zuidelijk (Spanje, Portugal) en een noordelijk (IJsland). Het zuidelijke is gemaakt met een WVC-beurs, maar het noorden vind ik het mooist, het meest geheimzinnig en sfeervol. Daar zie je de elementen aan het werk: dikke wolkenmassa's opstijgend uit het water, of omgekeerd daarin neerdalend, met vlekken zonlicht ertussen, die een sterke uitwerking hebben op het gemoed, vooral als er ook nog sprake is van levende wezens in de verte. Dat zijn prachtige, romantische landschappen.
MH
Auteursrechtelijk beschermd