Een onderkoeld verteld levensverhaal
Herinneringen van Miep Gies aan de bezetting en het Achterhuis
Herinneringen aan Anne Frank door Miep Gies en Alison Leslie Gold Vertaald door Molly van Gelder, Rita Vermeer en Frans van der Wiel Uitgever: Bert Bakker, 256 p., f 24,90 (ingenaaid), f 34,90 (gebonden)
Richter Roegholt
Miep Gies heeft haar hele verhaal verteld... Miljoenen op de hele wereld kennen Miep als de voornaamste van de verzorgers van Anne Frank en haar lotgenoten in het Achterhuis, 6 juli 1942 tot 4 augustus 1944. Nu alle andere overlevenden van die periode gestorven zijn, heeft de Amerikaanse journaliste Alison Leslie Gold het levensverhaal van Miep opgetekend als dat van de laatste en belangrijkste getuige.
Eerlijk gezegd was ik door de golf van publiciteit die aan de Nederlandse vertaling voorafging nogal huiverig geworden. Zo'n Amerikaanse ghost-writer mikt op een wereldsucces en beheerst natuurlijk de kneepjes van het vak. Wat zal dat voor een opgeklopt boek worden? Maar het is een heel sympathiek boek geworden. De bescheiden persoonlijkheid van Miep - en van haar man Jan Gies, die in al haar handelen en in al haar woorden mede-aanwezig is - doordringt de hele tekst. Het is een vriendelijk relaas geworden en de verschrikkelijke dingen die erin worden verteld krijgen door de gelaten toon van het geheel misschien een sterker reliëf dan wanneer we de zoveelste variatie op holocaust voorgezet gekregen hadden.
Het boekje bevat veel meer dan herinneringen aan Anne Frank, het bevat de hele geschiedenis van Miep en Jan, ook van hun leven buiten het Achterhuis, van hun andere illegale werk en van grote en kleine zorgen die zij hadden. Over de families Frank en Van Daan bevat het boek voor zover ik kan zien geen nieuws. Alles wat ter zake doet staat of in het Dagboek, of in de inleiding van de wetenschappelijke uitgave die het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie vorig jaar heeft gepubliceerd. De anekdotes over het leven in het Achterhuis, het verhaal van de arrestatie, het zoeken, na de oorlog, naar de verrader - daarover voegt dit boekje niets aan onze kennis toe.
Toch heeft het zowel charme als waarde. De charme heb ik al verklaard, Miep en Jan, die altijd zo veel mogelijk de publiciteit hebben gemeden, tonen zich, ook nu ze de hoofdpersonen van een boek zijn, gewone, aardige mensen. Dat Miep haar droom van het moederschap voorbij vreesde te zien gaan en dan uiteindelijk toch nog moeder wordt - het zijn kleine reflexen van haar persoonlijk levenslot, die maar terloops aan de oppervlakte komen.
De waarde van dit boekje is eigenlijk heel verrassend. Dank zij een zorgvuldige documentatie krijg je als lezer ook nog eens de voornaamste gebeurtenissen uit de voorgeschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en uit het verloop van de oorlog zelf voorgeschoteld. Als achtergrond van en invloed op zo'n onderkoeld verteld levensverhaal is die hele oorlog ineens werkzamer dan in een groot opgezet geschiedwerk. Zó hebben ze geleefd, zo donker en koud was het, zo erg was een lekke band, zo eenvoudig ging je bij een onderduiker op bezoek, zo nam je, terwijl je eigenlijk geen risico's mocht lopen, de stomste, want onvermijdbare risico's, zo liep het met Miep en Jan toch nog goed af, zo scharrelde ze in de winkels het eten bij elkaar, zo erg was het wanneer je contactman voor illegale bonkaarten was opgepakt, zo bang was je als er vreemde mannen aan je deur belden.
De draaibare boekenkast die de toegang tot het Achterhuis vormde
Er zijn aardige observaties, zoals deze over de tijd na de oorlog: ‘Veel verraders werden gestraft, maar op de een of andere manier brachten wraakacties en gerechtigheid geen voldoening.’ Er zijn ook een paar oneffenheden, die in de Nederlandse vertaling beter vermeden konden worden. Lijn 8 ging bij mijn weten niet naar Amsterdam-Zuid, de Februaristaking werd niet ‘aangekondigd’ (p. 65) en duurde voor zover ik weet geen drie dagen, maar alleen 25 en 26 februari. De uitdrukking ‘een zekere Jan Romein’ is voor een Nederlandse lezer vreemd, als het gaat over de historicus Jan Romein, die de stoot heeft gegeven tot de publikatie van Annes Dagboek. Het zijn kleine dingen, die gemakkelijk in een herdruk kunnen worden gecorrigeerd.
Gek is dat, de Miep die je uit het Dagboek kent, is dezelfde die uit dit boek spreekt. Aardiger compliment is niet denkbaar.
■
Auteursrechtelijk beschermd