Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 1]

VN Vrij Nederland
Boekenbijlage
2 mei 1987 - nummer 18

Een kijkje in een gerenommeerde slangekuil
De bijzondere relatie tussen de Amerikaanse kunsthandelaar Joseph Duveen en de kunstkenner Bernard Berenson

The partnership The Secret Association of Bernard Berenson and Joseph Duveen door Colin Simpson Uitgever: The Bodley Head, f60,45

Mariëtte Haveman

In oktober vorig jaar zou het boek The Partnership verschijnen over de ‘geheime’ relatie tussen de Amerikaanse kunsthandelaar Joseph Duveen en de kunstkenner Bernard Berenson. De publikatie werd ernstig vertraagd omdat Harvard University zich de rechten voorbehield van brieven van Berenson die zich in haar archieven bevinden. De brieven van Berenson, die ooit aan Harvard studeerde, werpen een licht op de verhouding tussen de kunsthandelaar en kunstkenner dat het aanzien van het verkopen van belangrijke kunstwerken geen goed doet. In The Partnership beschrijft Colin Simpson deze wereld, waarin Duveen de sigaren rokende, cynische handelaar is en Berenson de kenner met soms veel, soms weinig scrupules. Het boek geeft een kijkje in de slangekuil van de kunsthandel, die het momenteel niet aan aandacht ontbreekt door de astronomische bedragen die erin omgaan.

Er is niet veel op deez' aardkloot dat zo goed verkoopt als roddel, en lasterpraatjes over gerenommeerde kunsthistorici hebben iets extra pikants. Misschien omdat dit beroep vaak wat onwerelds wordt gevonden, iets van ambtshalve buiten de werkelijkheid staan. Wie kent nog niet het Broodje Aap van de kunsthistoricus die het bruidsbed ontvluchtte toen hij ontdekte dat zijn bruid schaamhaar had, in tegenstelling tot de Griekse beelden?

Een goed roddelverhaal, evenals een goed Broodje Aap gaat bij voorkeur over seks, geld en intriges, vandaar dat Berenson er vaak in voorkomt wanneer de troebele kanten van de kunst ter sprake komen. Niet alleen in zijn fictieve, maar ook in zijn echte leven speelden deze zaken een belangrijke rol. Dat is al bekend uit de degelijke biografieën van Meryle Secrest en Ernest Samuel, en er was niet echt een nieuw boek voor nodig om dat allemaal nog eens op te rakelen. De enige rechtvaardiging voor zo'n boek is ófwel nieuwe onthullingen over zijn daden, ófwel een frisse kijk op de man, wat literair talent, psychologisch inzicht en vooral toegang tot zijn persoonlijke nalatenschap vereist. Van dit alles vindt men weinig of niets in het boek van Colin Simpson, maar wel veel insinuaties en dubieuze citaten. Weliswaar waren er mensen die twijfelden aan Berensons integriteit, die hem beschouwden als ‘a disgustingly rich, opinionated, spiteful tyrant’, schrijft Simpson in zijn inleiding. ‘Maar slechts een handvol was er zich van bewust dat het niet zozeer Duveen als wel Berenson was die waarschijnlijk de meest succesvolle en onscrupuleuze kunsthandelaar was die de wereld ooit heeft aanschouwd.’

Dit schilderij, ‘Portrait of a Lady’ door Bastiano Mainardi, werd in zijn ‘gerestaureerde’ vorm door Joseph Duveen verkocht aan Andrew Mellon. De in rouw verkerende middelbare dame van het origineel (rechts) werd omgebouwd tot een modieuze jonge dame, zonder onderkin

Dat is een onhoudbare stelling, die dan ook nergens in het boek wordt bewezen. Berenson duikt af en toe op als een onduidelijke schim tussen de bedrijven door; de bedrijven zelf worden grotendeels beheerst door de Gebroeders Duveen, vooral Joseph junior, wiens schurkestreken liefdevol uiteen worden gezet. Het boek was waarschijnlijk lezenswaardiger geweest als Simpson zich tot zijn Duveens had beperkt, maar het wordt verpest door de soms bijna komische manier waarop de schim van Berenson telkens op zijn nummer wordt gezet. De verbetenheid waarmee Simpson niet alleen Berenson, maar iedereen die Berenson ooit welgezind is geweest (Kenneth Clark, John Walker) in een kwaad daglicht stelt, laat zich moeilijk rijmen met zijn verontwaardiging over Berensons gewoonte om iedereen die het met hem oneens was door het slijk te sleuren. Het is een boek van good guys en bad guys, van haunting pictures en prettified wrecks, en als een rechtgeaarde cowboy neemt Simpson zelden de moeite om zijn criteria van duidelijke argumenten te voorzien. Hij beroept zich voornamelijk op rancuneuze citaten om zijn opinies kracht bij te zetten: ‘Als kleine soepele tijgers konden spreken, zouden ze de stem en intelligentie hebben van deze katachtige Pool,’ aldus zwager-kunsthandelaar René Gimpel. Zo'n citaat bewijst niets, behalve dat Berenson vijanden had.

Boven: Joseph Duveen
Onder: Bernard Berenson

Modelgeschiedenis

Het lijkt wel alsof Simpson persoonlijk iets met Berenson te verhapstukken had. Maar dat zal wel niet, want hij heeft hem nooit gekend. Toch blijft hij hem hardnekkig ‘Bernhard’ noemen, terwijl men zijn vijanden toch niet hoort te tutoyeren. Simpson heeft geen toegang gekregen tot het archief van Berenson in Harvard, maar wel korte tijd tot dat van Edward Fowles (Duveens naaste medewerker en opvolger), en langere tijd tot dat van Robert Langton Douglas. Douglas had redenen te over om Berenson te haten. Tussen de twee was al in 1903 een controverse ontstaan omtrent de vraag wie van tweeën de eerste was geweest in de identificatie van de schilder Sassetta. Douglas verloor de strijd en bleef zitten met een levenslange frustratie. Bovendien was Douglas zelf een kunsthandelaar, en met een twijfelachtige reputatie, althans volgens John Pope Hennesy, die een woedend stuk over Simpsons boek schreef in de New York Review of Books (12 maart '87). Pope Hennesy zelf is voormalig directeur van het Newyorkse Metropolitan Museum of Art, en heeft in die hoedanigheid heel wat met de kunsthandel van doen gehad.

Wie er gelijk heeft in deze slangekuil is moeilijk te zeggen, maar het is duidelijk dat Simpson zich met veel welgevallen van tendentieus bronnenmateriaal heeft bediend - althans voor zover het betrekking heeft op Berenson. Over het huis Duveen heeft hij wel veel eerstehands bronnenmateriaal gevonden, en dat is het aardigste deel van dit boek. Hoewel ‘aardig’ hier niet direct het woord is.

De geschiedenis van Duveen Brothers is een modelgeschiedenis. De zaak werd opgezet door Joel en Henry Duveen, zoons van een

Vervolg op pagina 5