Just testing door Derek Robinson Uitgever: Collins Harvill, 204 p. Importeur: Nilsson & Lamm, f28,50
Clouds of deceit. The Deadly Legacy of Britain's Bomb Tests door Joan Smith Uitgever: Faber and Faber, 176 p. Importeur: Nilsson & Lamm, f25,-
Bert Zeeman
Na een anderhalf jaar lang gerespecteerd, eenzijdig moratorium op het houden van ondergrondse proeven, is de Sovjetunie onlangs weer begonnen met het houden van dergelijke proeven. Ter gelegenheid van de veertigjarige herdenking van Hirosjima werd het moratorium in augustus 1985 ingesteld. Oproepen aan de regering van de Verenigde Staten om ook met de proeven te stoppen in afwachting van een verdrag dat deze tests voor altijd zou verbieden, waren echter aan dovemansoren gericht. Reagan, Shultz en Weinberger putten zich in koor uit om duidelijk te maken dat het stopzetten van de kernproeven in het Amerikaanse testgebied in Nevada het eigen wapenonderzoek te veel zou hinderen. Op zijn beurt besloot Gorbatsjov daarop ook de Sovjet-tests weer te hervatten. De eeuwige logica van de wapenwedloop had wederom gezegevierd; een nieuwe kans op doorbreking van de bewapeningsspiraal was gemist.
De proeven van de Sovjetunie en de Verenigde Staten vinden sinds een kwart eeuw ondergronds plaats. Onder druk van de publieke opinie sloten deze twee staten en Groot-Brittannië in 1963 het Partial Test Ban Treaty, dat het testen van kernwapens in de atmosfeer verbood. Directe aanleiding vormde de steeds toenemende ongerustheid over de enorme hoeveelheden radioactief afval die bij de testexplosies in de atmosfeer terechtkwamen. De bovengrondse tests van atoombommen, en later van de nog veel krachtiger waterstofbommen, leidden vaak tot de verspreiding van enorme hoeveelheden radioactieve deeltjes over gebieden die honderden kilometers van het testgebied af lagen en waarvan de autoriteiten vooraf hadden gezegd dat ze absoluut veilig zouden zijn. De drie voornaamste atomaire mogendheden besloten daarop hun tests voortaan ondergronds te verrichten, overigens met funeste gevolgen voor het leefklimaat in de betrokken gebieden. De atomaire machten-in-wording (toen Frankrijk en China, maar later ook Zuid-Afrika en Israël) hebben zich nooit door het Partial Test Ban Treaty gebonden geacht, zodat er nog steeds atmosferische tests plaatsvinden.
Het meeste radioactieve afval van kernproeven is echter toch in de periode 1945-1963 in de atmosfeer terecht gekomen en de ware gevolgen daarvan worden de laatste jaren pas echt duidelijk. Radioactieve straling en vervuiling blijken niet met een simpele douche afgespoeld te kunnen worden. Omwonenden van het Amerikaanse testgebied zijn in rechtszaken met de Amerikaanse overheid gewikkeld om compensatie te krijgen voor geleden schade; protestmanifestaties bij het testgebied worden steeds massaler en de al veertig jaar door de diverse overheden overeind gehouden bewering dat er geen gevaar was en is voor de bevolking en het betrokken gebied, stelt niemand meer gerust.
Ook in Groot-Brittannië is er een duidelijke opleving van de aandacht voor dit probleem te signaleren nu de gevolgen van de atmosferische tests uit de jaren vijftig duidelijk worden en het beleid van opeenvolgende Britse regeringen in de openbaarheid komt door de vrijgave, na dertig jaar, van de betrokken overheidsarchieven. In Just Testing en Clouds of Deceit van respectievelijk Derek Robinson en Joan Smith komen deze twee elementen nadrukkelijk naar voren.
Alhoewel beide auteurs zich met hetzelfde onderwerp bezighouden, gebeurt dat duidelijk vanuit verschillende gezichtspunten. Robinson benadert de tests van onderaf, vanuit het standpunt van de 20.000 Britse soldaten die tussen 1952 en 1958 bij de eenentwintig Britse tests in of bij Australië (gedwongen) aanwezig waren. Interviewfragmenten uit gesprekken met testveteranen nemen een prominente plaats in en Robinson sluit zijn boek af met een lijst van 137 van hen die waarschijnlijk als gevolg van de tests in latere jaren zijn gestorven. Smith richt zich veel meer op het beleid van extreme geheimhouding dat de Britse regeringen vanaf het allereerste begin ten aanzien van hun atomaire beleid hebben gehanteerd (zelfs het Britse kabinet was in 1947 onkundig van het feit dat premier Attlee met vijf getrouwen besloten had dat Groot-Brittannië een atoombom moest gaan produceren) en het ten onrechte geschapen beeld dat de tests geen enkel gevaar opleverden voor de volksgezondheid.
Auteursrechtelijk beschermd