Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 6]

Hollend in trainingspak langs Downingstreet 10
Biografie van de Britse komiek Spike Milligan

Spike Milligan A Biography door Pauline Scudamore Uitgever: Grafton Books, 431 p. Importeur: Van Ditmar, f22,80

Nico Scheepmaker

In 1983 kreeg Zola Budd, de Zuidafrikaanse langeafstandloopster die harder liep dan de meeste anderen en dat bovendien meestal op blote voeten deed, van de ene dag op de andere de Britse nationaliteit, omdat zij tijdens de Olympische Spelen in Los Angeles niet voor Zuid-Afrika maar wel voor Groot-Brittannië de Amerikaanse Mary Dekker zou mogen pootje tikkelen. Daags nadat Zola Budd haar Britse paspoort had gekregen, trok Spike Milligan een trainingspak aan en begaf zich via 10, Downingstreet op een holletje naar Whitehall. Foto's en grapverhalen in de kranten. Een amusante parodie van Engelands beroemdste komiek op de wat gênante en overhaaste ‘inburgering’ van een ingezetene van een land dat niet eens (zoals bijvoorbeeld India) tot het Gemenebest behoorde? Nee, geen amusante parodie maar het bittere commentaar van een man die op 16 april 1918 in de provincie Bombay geboren werd als Terence Alan Milligan, zoon van de Ier Leo Alphonso Milligan en Florence (Flo) Mettleband. Een man die in de Tweede Wereldoorlog in het Britse leger vocht en gewond raakte. Een man die in Engeland vijf delen autobiografie publiceerde en één roman, één toneelstuk, drie dichtbundels, drie boeken met gemengd proza, zes kinderboeken en twintig humoristische boekjes. Die in achtentwintig Engelse films meespeelde (onder andere Alice's Adventures in Wonderland, The Hound of the Baskervilles, The Life of Brian en Monty Python and the Holy Grail), achtenzeventig grammofoonplaten maakte, en honderden keren optrad voor radio en televisie. Welnu, toen deze man in 1960 zijn Britse paspoort wilde verlengen kreeg hij van de ambtenaar te horen dat hij volgens een nieuwe wet niet langer Brits onderdaan was. ‘Wat ben ik dan wel, als ik geen Brit ben?’ had hij, furieus, gevraagd. ‘Ik heb voor Groot-Brittannië gevochten in de Tweede Wereldoorlog, ik woon hier, ik werk hier, ik betaal hier mijn belasting en ik doe veel voor het milieubehoud zonder daar geld voor te vragen.’ De ambtenaar raakte niet onder de indruk. ‘In feite bent u staatloos, maar u kunt een formulier invullen en een hernieuwde aanvraag indienen.’

Tegelijk woedend en beledigd marcheerde Spike Milligan het bureau uit en nam de Ierse nationaliteit aan, die hem meteen gegeven werd zonder dat hij een formulier hoefde in te vullen. Maar hij bleef kwaad en vond dat men hem er op zijn minst officieel van in kennis had kunnen stellen dat zijn Britse status niet automatisch geldig bleef. Nadat men, later, ervan had afgezien om hem opnieuw een aanvraagformulier te laten invullen, kreeg hij te horen dat hij wel vijfenvijftig pond moest betalen en de eed van trouw op de koningin moest zweren, en zat hij opnieuw in de hoogste boom. ‘Weten ze dan nu nog niet dat ik trouw ben aan de koningin? Heb ik niet het pensioen voor oorlogsinvaliden gekregen omdat ik voor dit land heb gevochten? Moet ik soms in een hal met vreemdelingen mijn hand komen opsteken en roepen: “Ik ben trouw!, ik ben trouw!”?’

Toen Zola Budd dus zomaar zonder meer de Britse nationaliteit kreeg, kwam Milligans boosheid begrijpelijkerwijs weer even boven en besloot hij alsnog zijn Britse paspoort te verdienen door even in trainingspak langs 10, Downingstreet te hollen. Wat Pauline Scudamore in haar biografie Spike Milligan verzuimt te melden is of Spike, ondanks zijn voornaam die het tegendeel doet vermoeden, dat hollen ter verduidelijking ook op blote voeten heeft gedaan. Ik mis ook de foto van dit evenement. Maar dat zijn twee minieme verzuimen in een biografie van ruim vierhonderd pagina's die voor het overige de indruk maakt zo goed als compleet te zijn. Wij Nederlanders kennen de naam Spike Milligan wel zo'n beetje, maar voor de Engelsen is het ‘a household word’. Met wie zou je hem moeten vergelijken om ons een idee te geven van zijn betekenis? Hebben wij iemand die in beeld, buiten beeld, op papier zoveel gedaan heeft als Spike Milligan? Toon Hermans, Alexander Pola, Jos Brink? Ik denk dat de laatste, qua type, qua veelzijdigheid, hem nog het meest nabij komt, maar dan over vijfentwintig jaar. Of toch Toon Hermans?

Spike Milligan

Goon show

Het gedichtje ‘Someone left the mirror running’ doet meer aan Toon denken. Milligan schreef het toen hij vierenzestig jaar was:

Iemand had de spiegel laten lopen
Ik trok de stop eruit
Hij ledigde mijn gezicht
En verdronk mijn spiegeling
Ik probeerde mond-op-mondbeademing
Maar het glas brak
Mijn spiegeling stierf
En liet mij alleen
Hoe moet ik nu morgen mijn haar borstelen?
Ach was ik maar kaal

Michael Foot, de Labour-politicus, vergeleek Milligan overigens met Charlie Chaplin of Jonathan Swift en noemde hem ‘a comic genius’. In 1948 werd hij ‘het Britse antwoord op Danny Kaye’ genoemd. Zijn grote faam verwierf Spike Milligan als schrijver en acteur van het radioprogramma Goon Show, waarvan de eerste uitzending op 28 mei 1951 de lucht in ging, met Peter Sellers, Harry Secombe, Michael Bentine en Spike Milligan. Spike Milligan schreef het grootste deel van de teksten, Peter Sellers kon alle stemmen van de wereld nadoen, het was een radioprogramma dat een doorbraak betekende in de gesproken humor. Zeg maar: de voorloper van Monty Python's Flying Circus en Van Kooten en De Bie. Iets nieuws, iets anders, iets leuks, en tegelijk iets frusterends voor de makers, want de BBC was er heel blij mee maar wou dat ook blijven en zette de makers voortdurend de pin op de neus, waardoor Spike Milligan (werkdruk, frustraties) eventjes compleet gek dreigde te raken.

Enfin, dat staat allemaal in deze openhartige biografie, die het grote voordeel boven veel andere biografieën heeft dat de hoofdpersoon niet alleen nog in leven is maar ook volop zijn medewerking heeft verleend aan zijn biografe. Vier jaar lang had Pauline Scudamore lange gesprekken met hem die op de band werden opgenomen, nooit heeft hij haar uitgewerkte tekst willen lezen (‘Verras me maar!’), nooit heeft hij gezegd dat zij iets maar niet moest opschrijven, kortom de ideale gebiografeerde! Wat ik heel prettig vind in Pauline Scudamores opzet is dat zij de letterlijk overgenomen citaten van wat Milligan of zijn vrienden, familieleden of collega's haar hebben verteld, inspringend, en in kleinere letters, tussen de gewone tekst als citaat kenbaar maakt. Daardoor krijg je niet alleen een doorwrocht en kennelijk eerlijk beeld van zijn turbulente persoonlijke leven en zijn leven als artiest, maar pik je ook nog wat van de ‘flavour’ mee van zijn manier van schrijven en denken.

■