Een al te medische reputatie
Homoseksualiteit, een medische reputatie De uitdoktering van de homoseksueel in negentiende-eeuws Nederland door Gert Hekma Uitgever: Sua, 288 p., f35,-
Rob Tielman
De centrale vraag in het proefschrift van Gert Hekma luidt: ‘Wat waren de wetenschappelijke en maatschappelijke achtergronden van de medische constructie van de homoseksueel en de homoseksualiteit in de negentiende eeuw in West-Europa en speciaal in Nederland?’ In deze vraagstelling kan men reeds de belangrijkste verdiensten en tekortkomingen van dit boek verwoord zien. Het is een waardevolle beschrijving van de rol die het medisch-psychiatrische denken heeft gespeeld bij de ontwikkeling van het begrip ‘homoseksualiteit’ en van homoseksuele identiteiten vanaf de vorige eeuw. Vooral de toegevoegde documenten laten op indringende wijze zien hoe medici, politie en justitie omgingen met ontluikend homoseksueel bewustzijn.
Door echter te spreken over ‘de medische constructie van de homoseksueel’ wordt de schijn gewekt dat er geen invloed op begripsvorming en identiteitsontwikkeling zou hebben plaatsgevonden vanuit homoseksuele subculturen en emancipatiebewegingen: een stelling van Foucault die juist op grond van het gevonden Nederlandse materiaal goed te weerleggen is. Het is aantoonbaar onjuist te stellen dat ‘de homoseksueel’ in de negentiende eeuw geconstrueerd is. Er zijn in de loop der eeuwen steeds weer nieuwe vormen en identiteiten ontwikkeld (soms meer door derden, soms meer door de betrokkenen zelf) rond seksuele gevoelens en gedrag gericht op mensen van het eigen geslacht. De negatieve rol die het christendom daar meestal bij gespeeld heeft, wordt in het boek weggemoffeld door de Verlichting als de belangrijkste boosdoener af te schilderen. Dat diezelfde Verlichting er toch ook voor gezorgd heeft dat een in Nederland zeer succesvolle emancipatiebeweging de constructie van homoseksuele identiteiten zelf ter hand kon gaan nemen, dat wordt helaas weer onderbelicht. Eenzelfde vooringenomenheid blijkt als zonder bewijs wordt gesteld dat in Nederland van socialistische zijde een hetze tegen homoseksuelen zou hebben plaats gehad (p. 164), hetgeen gewoon niet waar is.
Homoseksualiteit mag dan wel sinds Foucault een medische reputatie hebben, een kenmerk van reputaties is dat zij vaak meer zeggen over de heersende mode dan over wat er feitelijk aan de hand is. Het is jammer dat Hekma meer belangstelling voor reputaties dan voor feitelijke gebeurtenissen aan de dag heeft gelegd.
■
Rob Tielman is voorzitter van het Humanistisch Verbond en hoogleraar bij de vakgroep Homostudies van de Rijksuniversiteit Utrecht.
Auteursrechtelijk beschermd