Emotionele rijkdom
De belofte door Chaim Potok Vertaling: Peter Sollet en Ed de Mol Uitgever: Bzztôh, 350 p., f34,50
Eric Gobbers
In het landschap van de Amerikaans-joodse literatuur staat Chaim Potok dichter bij I.B. Singer dan bij Roth of Bellow. Zo handelt De belofte (oorspronkelijk The Promise uit 1969) ook wel over joodse intellectuelen die in de knoop liggen met hun tradities, maar ze blijven ze - zij het met heel wat kritische vragen - uiteindelijk trouw. In deze roman staan Reuven Malter en Danny Saunders centraal, personages die ook al in Potoks debuutroman The Chosen (De rechtvaardiging) voorkwamen.
Zowel Reuven, die voor rabbi studeert bij de streng orthodoxe Raw Kalman, als Danny, die een carrière begint als psycholoog, nemen grote risico's waarbij ze de traditie elk op hun eigen manier uitdagen. Naast hen tekent Potok een aantal figuren (Reuvens vader, Raw Kalman, Abraham Gordan die de talmoed bestudeert met behulp van wetenschappelijke methoden), die elk balanceren tussen de trouw aan de traditie en de veranderingen van de twintigste eeuw. Niet manifest, maar wel als een onderstroom zijn de concentratiekampen en het Amerika van de waanzinnige senator McCarthy (het boek speelt in de jaren vijftig) aanwezig, die de eindeloze discussies over de talmoed een breder perspectief schenken.
Het is te simpel de thematiek van het boek te omschrijven als ‘lijden aan het joods-zijn’. Er is veel pijn in de levens van de protagonisten, maar het is de pijn van de verandering.
Zelfs de strenge Raw Kalman, die de middeleeuwse talmoedcommentaren verkiest boven het werk van hedendaagse wetenschappers, heeft een hulpeloze kant die zich uit in zijn moeilijkheden om de moderne Amerikaanse samenleving te interpreteren (in paniek denkt hij dat de veroordeling van de Rosenbergs een nieuwe pogrom aankondigt). Maar angst voor het nieuwe en hoop op het betere zijn de twee zijden van hetzelfde probleem, het leven in een tijd waar vaste waarden en een algemeen geloof in de mens vernietigd zijn. De belofte toont ons mensen die toch doorgaan. Het fascinerende van deze roman is dat Potok erin slaagt een sterk in zichzelf gekeerde cultuur te beschrijven op een manier die voor de niet-ingewijde toch intrigerend blijkt.
Net als C.P. Snow in The Masters creëert hij een vorm van suspense met elementen die op het eerste gezicht slaapverwekkend en saai zijn. Het in de laatste bladzijden beschreven examen, waarbij Reuven in de clinch gaat met de gevreesde Raw Kalman, is daar een voorbeeld van evenals de door het hele boek lopende case-history van Michael, een jongen die steeds dieper in de psychoput zakt; Danny maakt het intussen tot een erezaak om hem hieruit te trekken.
De belofte is een van die boeken met een enorme emotionele rijkdom die vanzelfsprekend lijkt maar waar (net zoals bij het moeizame groeien van de personages) een wereld van twijfel en hoop achter verborgen ligt, die alleen in een zwaar geteisterde maar nooit vernielde, want eindeloos sterke cultuur zo kan voorkomen.
■
Auteursrechtelijk beschermd