Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

Desertie van een adelborst

Emanuel Rodenburg door Herbert von Saher Uitgever: De Walburgpers, 104 p., f24,90

F. Dekking

De Nederlandse historicus Herbert von Saher werkte van 1948 tot 1957 in Indonesië en bezocht in die tijd herhaalde malen Bali. Hij raakte gefascineerd door de cultuur van dit eiland en begon zich af te vragen hoe de Nederlanders in de zeventiende eeuw de confrontatie met deze voor hen volstrekt wezensvreemde samenleving hadden ervaren. Later verdiepte hij zich in de eerste reis van de Hollandse Indiëvaarders, een vloot van vier schepen onder leiding van Houtman in 1595, en ontdekte dat er, nadat men Bali had aangedaan, twee Hollanders op dat eiland waren achtergebleven. Een van hen was de adelborst Emanuel Rodenburg en von Saher beschrijft vooral zijn wederwaardigheden. De heenreis van Houtman duurde twee en een half jaar; van de vier schepen met 249 opvarenden kwamen er drie aan met slechts negenentachtig overlevenden. De rest was gestorven door gevechten onderweg, aan scheurbuik of andere aandoeningen.

Voor de reisbeschrijving heeft von Saher geput uit twaalf scheepsjournalen, waaruit hij veelvuldig citeert. Helaas was Rodenburgs journaal onachterhaalbaar, zodat von Saher het met secundaire bronnen moest doen, hetgeen de levendigheid van zijn verhaal niet ten goede is gekomen. Na het ankeren bij Bali voor ravitaillering en drinkwater werd Rodenburg er driemaal op uit gestuurd om verschillende opdrachten uit te voeren. Volgens de bronnen slaagde hij daar op bevredigende wijze in, maar bij de derde landing stuurde hij de roeiers naar het schip terug met de boodschap dat er niet op hem gewacht hoefde te worden, omdat hij verkozen had te blijven. Het verzoek om zijn kleren aan land te brengen werd geweigerd door Houtman die deze desertie niet kon waarderen. Vier jaar lang verbleef Rodenburg op Bali, tot de volgende Nederlandse expeditie hem weer mee terug nam. Veel heeft von Saher verder niet over hem mee te delen. Details ontbreken helaas. Na terugkomst in Amsterdam kreeg Rodenburg de functie van belastinginspecteur bij de gemeente en vervulde die taak braaf nog negentien jaar.

Het verhaal van de adelborst die er in een impuls tussenuit kneep en vier jaar op avontuur ging, had heel interessant kunnen zijn, maar von Saher beschikte over te weinig gegevens om deze geschiedenis echt tot leven te laten komen. Het boek heeft nu het karakter van een serieus en doorwrocht proefschriftje waar waarschijnlijk alleen zij die hartstochtelijk in maritieme geschiedenis geïnteresseerd zijn voor warm zullen lopen.

■